Điện Biên là tỉnh miền núi, biên giới, địa bàn rộng, kinh tế chậm phát triển, 70% diện tích tự nhiên có độ dốc cao, giao thông đi lại khó khăn, trình độ dân trí không đồng đều, nguồn lực để đầu tư thực hiện các mục tiêu, nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội còn hạn chế, chưa đáp ứng được yêu cầu, nhiệm vụ; việc triển khai thực hiện nhiệm vụ đầu tư còn nhiều bất cập. Đa số đại biểu HĐND hoạt động kiêm nhiệm, thời gian dành cho hoạt động đại biểu còn hạn chế. Tính hình thức trong hoạt động của cơ quan dân cử một số nơi chưa được khắc phục; một số Nghị quyết của HĐND tính khả thi chưa cao, chưa thực sự đi vào cuộc sống nhân dân.
Số lượng đại biểu HĐND các cấp được tăng cường hơn nhiệm kỳ trước. Tổng số 3.091 đại biểu HĐND các cấp, trong đó cấp tỉnh có 50 đại biểu, cấp huyện 292 đại biểu, cấp xã 2.749 đại biểu. So với nhiệm kỳ 2004-2011, số lượng đại biểu HĐND 3 cấp tăng 923 đại biểu. Cơ cấu đại biểu Hội đồng nhân dân các cấp đã đảm bảo được tính đại diện của các dân tộc, các tổ chức, đoàn thể, các ngành, các giới trong cơ quan quyền lực Nhà nước ở địa phương. Tỉ lệ đại biểu các dân tộc ít người trong HĐND tỉnh 68%, ở cấp huyện bình quân 62,7%; ở cấp xã bình quân 85%. Tỉ lệ đại biểu nữ của HĐND tỉnh là 24%, ở cấp huyện 22,5%; cấp xã là: 16,6%.
Chất lượng đại biểu HĐND các cấp được nâng lên cả về trình độ, năng lực, phẩm chất chính trị đạo đức và uy tín; đại biểu có trình độ chuyên môn đại học trở lên ở cấp tỉnh trên 80%, cấp huyện 44%, cấp xã là 15%. Chất lượng của đại biểu được nâng lên đã góp phần quan trọng trong việc quyết định những vấn đề quan trọng của địa phương, truyền đạt chủ trương của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước và Nghị quyết của Hội đồng nhân dân các cấp đến với cử tri, đồng thời phản ánh ý chí, nguyện vọng của đồng bào các dân tộc với Đảng, Nhà nước, chính quyền các cấp giải quyết, là yếu tố quan trọng để nâng cao hiệu lực, hiệu quả hoạt động của HĐND các cấp, đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội ở từng địa phương và toàn tỉnh.
Kỳ họp là một trong những nhiệm vụ cơ bản của cơ quan dân cử. HĐND các cấp nhiệm kỳ qua đã tổ chức 1.401 kỳ họp, trong đó: cấp tỉnh 16 kỳ họp; cấp huyện: 136 kỳ họp; cấp xã: 1.249. Công tác chuẩn bị kỳ họp, nhất là của HĐND tỉnh và một số huyện, thị xã, thành phố ngày càng được cải tiến từ việc xác định nội dung, dự kiến chương trình, xây dựng báo cáo, tờ trình, đề án, dự thảo nghị quyết, lấy ý kiến tham vấn của cử tri, khảo sát thực tế ở cơ sở, đảm bảo kịp thời, đúng luật và có chất lượng.
Các kỳ họp của HĐND các cấp diễn ra nghiêm túc, dân chủ và đúng luật. Công tác tổ chức điều hành của chủ tọa tại kỳ họp HĐND đảm bảo đúng luật, từng bước được cải tiến hợp lý, nhiều nội dung báo cáo của HĐND, UBND, VKSND, TAND cùng cấp được trình bày tóm tắt, dành thời gian để đại biểu HĐND thảo luận, chất vấn đã đem lại hiệu quả thiết thực, phát huy được tinh thần dân chủ, trí tuệ tập thể trong thảo luận, phát biểu ý kiến, xem xét, quyết định các vấn đề quan trọng ở địa phương, như Kế hoạch phát triển KTXH giai đoạn 2011-2015, giai đoạn 2016-2020; Chương trình xóa đói, giảm nghèo, Chương trình xây dựng nông thôn mới, Chương trình bảo vệ và phát triển rừng, ...; thông qua quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất đai, quy hoạch phát triển sự nghiệp y tế, giáo dục, quy hoạch phát triển đô thị; quyết định nhiều chính sách cụ thể trong lĩnh vực sản xuất nông, lâm nghiệp, công nghiệp, y tế, giáo dục, đào tạo, chính sách an sinh xã hội,...
Nhiệm kỳ qua, HĐND các cấp đã ban hành 6.340 nghị quyết, trong đó: Cấp tỉnh: 196 nghị quyết; cấp huyện: 858 nghị quyết; cấp xã: 5.286 nghị quyết. Chất lượng các nghị quyết của HĐND các cấp nhìn chung được nâng lên, sát với thực tiễn cuộc sống và có tính khả thi. Việc thực thi các nghị quyết của HĐND trong thực tế đã góp phần khai thác tiềm năng, thế mạnh, huy động các nguồn lực, thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội, thực hiện có hiệu quả công tác xóa đói, giảm nghèo, cải thiện đời sống vật chất và tinh thần của đồng bào các dân tộc, thực hiện xây dựng, củng cố khối đại đoàn kết các dân tộc, góp phần ổn định chính trị, giữ vững quốc phòng - an ninh, chủ quyền biên giới Quốc gia.
Hoạt động giám sát của HĐND các cấp đã có nhiều cải tiến, chất lượng ngày càng được nâng lên, từng bước khắc phục được tính hình thức trong giám sát. Tại mỗi kỳ họp đại biểu HĐND tỉnh, huyện đã tập trung nghiên cứu, xem xét các báo cáo của Thường trực HĐND, UBND, TAND, VKSND cùng cấp. Chất vấn UBND, thủ trưởng các sở, ban, ngành trên các lĩnh vực mà đại biểu quan tâm. Trung bình mỗi kỳ họp của HĐND có từ 2 - 4 chất vấn của đại biểu, thông qua việc chất vấn đã làm sáng tỏ các vấn đề mà đại biểu, cử tri quan tâm, đồng thời nâng cao trách nhiệm của người đứng đầu các cơ quan Nhà nước trong việc triển khai thực hiện nhiệm vụ.
Việc “ lấy phiếu tín nhiệm, bỏ phiếu tín nhiệm đối với người giữ chức vụ do Quốc hội, HĐND bầu hoặc phê chuẩn” của HĐND các cấp tại kỳ họp giữa năm 2013 và kỳ họp cuối năm 2014 được thực hiện theo đúng quy định của pháp luật. Kết quả đa số đại biểu có số phiếu tín nhiệm cao và tín nhiệm, không có đại biểu HĐND có số phiếu tín nhiệm thấp trên 50%.
HĐND các cấp đã tổ chức 734 cuộc giám sát chuyên đề và thường xuyên, trong đó cấp tỉnh: 60 cuộc; cấp huyện 204 cuộc; cấp xã: 470 cuộc. Nội dung các cuộc giám sát tập trung vào giám sát thực hiện các chủ trương, chính sách pháp luật của Nhà nước, nghị quyết của HĐND và những vấn đề bức xúc mà cử tri quan tâm. Qua giám sát đã khẳng định những mặt đã làm được, những tồn tại, hạn chế, nguyên nhân, trên cơ sở đó kiến nghị 2.864 vấn đề với Quốc hội, Chính phủ, các bộ ngành trung ương, HĐND - UBND các cấp và các ngành chức năng để xem xét, giải quyết, tỷ lệ giải quyết các kiến nghị sau giám sát cơ bản đạt trên 80%, đáp ứng được yêu cầu đề ra. Tăng cường giám sát thường xuyên, qua giám sát đã chỉ đạo, giải quyết trực tiếp những vấn đề mà cử tri đề nghị, cơ quan báo chí phản ánh.
Hoạt động tiếp xúc cử tri, tiếp công dân và đôn đốc giải quyết đơn thư khiếu nại, tố cáo của công dân được quan tâm, đã tổ chức trên 2.700 cuộc tiếp xúc cử tri trên địa bàn 10/10 huyện, thị xã, thành phố, và 130 xã, phường, thị trấn; tiếp nhận trên 13.000 ý kiến, kiến nghị của cử tri gửi tới các cơ quan chức năng xem xét giải quyết theo quy định. Các ý kiến, kiến nghị của cử tri cơ bản được UBND các cấp và các ngành chức năng xem xét giải quyết, nhiều nội dung trả lời trực tiếp, một số nội dung đã được thông báo cho cử tri và được đăng tải trên các phương tiện thông tin đại chúng để cử tri theo dõi và giám sát việc giải quyết của các cơ quan chức năng. Một số vấn đề bức xúc đã được các đại biểu HĐND thực hiện chất vấn tại các kỳ họp HĐND.
Công tác tiếp dân, giải quyết khiếu nại, tố cáo được HĐND các cấp thực hiện theo đúng quy định của pháp luật, đã tổ chức gần 1.000 buổi tiếp công dân hơn 2.600 lượt người, tiếp nhận gần 3.000 đơn thư. Qua nghiên cứu xem xét, HĐND các cấp đã chuyển các đơn đủ điều kiện đến các ngành chức năng xem xét, giải quyết, đồng thời đôn đốc việc trả lời, giải quyết của các ngành, các đơn vị liên quan; đã tổ chức một số đợt giám sát việc giải quyết đơn, đối thoại trực tiếp với công dân... đến nay hầu hết các đơn được các ngành chức năng giải quyết đúng theo quy định, đạt tỷ lệ 74%.
Công tác bồi dưỡng cho đại biểu HĐND các cấp được quan tâm ngay từ đầu khóa và tổ chức thường xuyên bằng nhiều hình thức khác nhau. Đại biểu HĐND tỉnh do Bộ Nội vụ tổ chức; đại biểu HĐND huyện, thị xã, thành phố giao Trường Chính trị tỉnh tổ chức; đại biểu HĐND xã, phường, thị trấn giao Trung tâm bồi dưỡng chính trị các huyện tổ chức. Trên cơ sở chương trình bồi dưỡng của Bộ Nội vụ, Trường Chính trị tỉnh và các Trung tâm bồi dưỡng chính trị cấp huyện biên soạn chương trình cho phù hợp với đối tượng đại biểu, lựa chọn những nội dung thiết thực, sát với tình hình địa phương để bồi dưỡng. Kết quả, trường Chính trị tỉnh mở được 8 lớp cho 350 đại biểu cấp huyện; Trung tâm bồi dưỡng chính trị cấp huyện mở 30 lớp cho 1800 đại biểu cấp xã.
Hàng năm Thường trực HĐND tỉnh và Thường trực HĐND các huyện tổ chức hội nghị trao đổi kinh nghiệm hoạt động HĐND 2 cấp. Đây cũng là một hình thức bồi dưỡng có hiệu quả, trao đổi những kinh nghiệm, những khó khăn vướng mắc trong hoạt động của của cơ quan dân cử cũng như của đại biểu dân cử; HĐND các huyện, thị xã, thành phố thường xuyên tổ chức hội nghị giao ban 2 cấp (huyện - xã).
Điều kiện phục vụ hoạt động của HĐND được quan tâm. HĐND tỉnh khóa XII đã thông qua chế độ chi tiêu đặc thù của HĐND các cấp đã tạo điều kiện cho HĐND, đại biểu HĐND các cấp hoạt động thuận lợi. Các Đại biểu HĐND được cung cấp máy tính, mở hộp thư điện tử để truy cập các tài liệu, Nghị quyết của HĐND, các báo cáo của Thường trực HĐND, UBND, các tài liệu kỳ họp HĐND và các tài liệu khác khi có yêu cầu.
Từ những hoạt động đó, HĐND thực sự là cơ quan quyền lực nhà nước ở địa phương, cùng với hệ thống chính trị thực hiện ngày càng tốt hơn vai trò, vị thế của HĐND. Các hoạt động của HĐND, Thường trực, các Ban và các đại biểu HĐND được nâng lên rõ nét, ngày càng thiết thực, đi vào chiều sâu, đặc biệt là quan tâm đến những vấn đề bức xúc, được cử tri quan tâm. Qua đó, HĐND các cấp trong tỉnh đã thực hiện tốt chức năng quyết định, thay mặt cử tri quyết định những vấn đề quan trọng của địa phương, cụ thể hóa các chủ trương, chính sách của Đảng, pháp luật của Nhà nước và đưa Nghị quyết của HĐND đi vào cuộc sống, tạo được sự chuyển biến tích cực về mọi mặt kinh tế, xã hội, quốc phòng an ninh, góp phần ổn định chính trị và từng bước nâng cao đời sống vật chất, tinh thần cho nhân dân.
Trên cơ sở đánh giá hoạt động của HĐND các cấp tỉnh Điện Biên nhiệm kỳ 2011 - 2016, HĐND tỉnh Điện Biên rút ra một số bài học kinh nghiệm sau:
Một là: Thường xuyên bảo đảm sự lãnh đạo toàn diện, trực tiếp của cấp uỷ Đảng các cấp trong công tác tổ chức, cán bộ và hoạt động của HĐND, đây là yếu tố quan trọng quyết định đến chất lượng, hiệu quả hoạt động của HĐND.
Hai là: Kịp thời củng cố, kiện toàn tổ chức bộ máy, bố trí hợp lý cán bộ, tổ chức, bộ máy của HĐND; đảm bảo những người được cử tri tín nhiệm bầu ra là những đại biểu HĐND tiêu biểu, có trình độ, năng lực và điều kiện thực hiện nhiệm vụ, đồng thời phải là người có phẩm chất chính trị, đạo đức tốt, có tinh thần trách nhiệm, am hiểu pháp luật; phát huy được vai trò, vị trí là đại biểu dân cử, đại diện cho nhân dân cơ quan quyền lực nhà nước ở địa phương; thường xuyên bồi dưỡng kiến thức chuyên môn, kỹ năng hoạt động cho đại biểu HĐND để nâng cao chất lượng, hoạt động của HĐND. Tăng cường đại biểu hoạt động chuyên trách theo qui định của pháp luật.
Ba là: Tiếp tục đổi mới, nâng cao chất lượng hoạt động của HĐND trong công tác chuẩn bị kỳ họp, giám sát, quyết định những vấn đề quan trọng của địa phương... nhưng vẫn đảm bảo tính khách quan, đúng chủ trương, Nghị quyết của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước, phù hợp điều kiện thực tiễn của địa phương. Tăng cường công tác thông tin, tuyên truyền các hoạt động của HĐND; cung cấp thông tin đầy đủ cho đại biểu HĐND để phục vụ cho hoạt động giám sát, chất vấn, quyết định....
Bốn là: Duy trì tốt mối quan hệ phối hợp công tác giữa HĐND với UBND, Ủy ban MTTQ, đoàn ĐBQH tỉnh và các ngành liên quan trong công tác tiếp xúc cử tri, tiếp công dân, tiếp nhận đơn thư khiếu nại, tố cáo, trong hoạt động giám sát....; Tăng cường tổ chức Hội nghị giao ban của HĐND các cấp để trao đổi những kinh nghiệm hay, những cách làm hiệu quả nhằm góp phần nâng cao chất lượng, hiệu lực, hiệu quả hoạt động của HĐND.
Năm là: Thường xuyên quan tâm củng cố tổ chức bộ máy, cán bộ của Văn phòng HĐND cấp tỉnh và Văn phòng HĐND&UBND cấp huyện; Bố trí cán bộ có năng lực, trình độ tham mưu, giúp việc hoạt động của HĐND; chú trọng đến công tác đào tạo, bồi dưỡng, nâng cao trình độ chuyên môn, nghiệp vụ cho đội ngũ cán bộ, công chức. Tăng cường các điều kiện đảm bảo các hoạt động của HĐND đáp ứng được yêu cầu nhiệm vụ như kinh phí, cơ sở vật chất, trang thiết bị làm việc cho cơ quan giúp việc của HĐND.
Nguyễn Quốc Tuân, Nguyên Ủy viên Thường trực HĐND tỉnh khóa XIII