1. Kỹ năng tại kỳ họp HĐND
Theo qui định của pháp luật, hoạt động của cơ quan dân cử chủ yếu tập trung tại kỳ họp, một năm HĐND tổ chức 2 kỳ họp thường kỳ. Trong các kỳ họp, đại biểu HĐND có trách nhiệm xem xét quyết định những vấn đề quan trọng của địa phương; giám sát các hoạt động của UBND và các ngành, các cấp; tổng hợp và trả lời các ý kiến, kiến nghị của cử tri. Như vậy tại kỳ họp, người đại biểu phải có kỹ năng để xem xét các vấn đề trình tại kỳ họp để tham gia ý kiến, cuối cùng đi đến biểu quyết, quyết định hay không quyết định; phải có kỹ năng giám sát các hoạt động của UBND và các cấp, các ngành thông qua báo cáo, thông qua ý kiến chất vấn; phải lắng nghe ý kiến, kiến nghị của cử tri, trả lời của cơ quan chức năng đối với các ý kiến đó. Như vậy kỳ họp HĐND là tổng hợp các vấn đề mà nhiệm vụ người đại biểu phải thực hiện.
1.1 Thẩm tra các báo cáo, đề án, tờ trình
Đây là nội dung cơ bản chuẩn bị cho kỳ họp HĐND. Căn cứ vào từng kỳ họp, Thường trực HĐND thống nhất với UBND, UBMTTQ cùng cấp về nội dung kỳ họp, đồng thời phân công các cơ quan liên quan chuẩn bị, phân công các Ban HĐND thẩm tra
1.1.1 Thu thập thông tin
- Nắm chắc những chủ trương, chính sách của Đảng, nhà nước, của tỉnh về lĩnh vực cần thẩm tra. Người đại biểu phải chủ động thu thập và xử lý thông tin cần thiết để tham gia ý kiến vào các báo cáo, đề án, tờ trình đảm bảo đúng đường lối, chủ trương, chính sách của Đảng, pháp luật của Nhà nước.
- Để thu thập được thông tin, người đại biểu có thể thu thập từ rất nhiều nguồn khác nhau (Từ báo chí, từ các cuộc tiếp xúc cử tri, đơn thư phản ánh của nhân dân, tại các hội nghị...) đặc biệt cần thiết theo dõi và nắm bắt kịp thời các tin tức thời sự, nhất là các vấn đề đang diễn ra ở địa phương.
- Để làm tốt việc này, người đại biểu luôn phải kiểm tra thông tin bằng các câu hỏi như: Thông tin này từ nguồn nào? Có đảm bảo độ chính xác, tin cậy không? Thông tin mới hay đã lạc hậu? Thông tin này cần thiết cho việc gì? Những thông tin này rất cần thiết cho việc tham gia ý kiến, chất vấn tại kỳ họp.
1.1.2 Nghiên cứu báo cáo, tờ trình
- Kỹ năng đọc báo cáo, đề án, tờ trình: Đọc lướt 1 lần để chọn những nội dung trọng tâm, những nội dung mình quan tâm. Đọc lần 2 tập trung vào những vấn đề trọng tâm. Luôn đặt câu hỏi: Tại sao? như thế nào?
- Kỹ năng phân tích vấn đề, cần xem xét vấn đề đó một cách toàn diện, cả những mặt thuận lợi, mặt khó khăn, trên cơ sở đó mới đánh giá một cách khách quan, đưa ra các nhận định chính xác, góp phần vào những quyết sách đúng đắn của Hội đồng nhân dân, thể hiện được những yêu cầu của thực tiễn đặt ra, đáp ứng tâm tư nguyện vọng chính đáng của nhân dân
- Khảo sát thực tế để kiểm định những nội dung cần đánh giá: Đi thực tế và nghe các đơn vị báo cáo khi thấy cần thiết. Nghe phản ánh của cơ sở, người dân về nội dung cần nhận định, đánh giá (nhất là nội dung còn tồn tại, hạn chế) trong báo cáo thẩm tra
1.1.3 Dự thảo báo cáo thẩm tra
- Báo cáo thẩm tra làm cơ sở cho đại biểu xem xét, đánh giá các báo cáo, đề án, tờ trình của UBND, Viện KS nhân dân, Tòa án nhân dân tại kỳ họp. Báo cáo thẩm tra của các Ban HĐND không phải là ý kiến của HĐ, mà là ý kiến cho đại biểu tham khảo, quyết định; Có thể HĐ biểu quyết theo ý kiến thẩm tra, có thể không đồng ý, mà đồng ý theo nội dung của báo cáo, tờ trình
- Báo cáo thẩm tra phải mang tính phản biện cao; đồng thuận và không đồng thuận; bổ sung những vấn đề mà báo cáo chưa nêu, cả mặt được và mặt hạn chế tồn tại. Một thực trạng hiện nay các báo cáo thẩm tra cơ bản đồng thuận như báo cáo, tờ trình, tính phản biện không cao vì mấy lý do sau: Đại biểu thiếu thông tin; những mặt tồn tại, hạn chế đại biểu nắm được nhưng chưa đủ chứng cứ thuyết phục cho nên đưa vào báo cáo mức độ hoặc né tránh cho êm...
- Báo cáo thẩm tra thường theo cấu trúc sau: (1) Những căn cứ pháp lý (2) Đánh giá chung, mặt đồng thuận (3) Những ý kiến bổ sung, kiến nghị, sửa đổi (Nội dung này do CV giúp việc soạn thảo, LĐ Ban đưa ra thảo luận, quyết định)
1.1.4 Thảo luận dự thảo báo cáo thẩm tra
- Tổ chức họp Ban để thẩm tra (Dự họp phải có 2/3 số thành viên tham gia); Cơ quan trình báo cáo tóm tắt nội dung; LĐ Ban thông qua dự thảo báo cáo thẩm tra; các thành viên thảo luận - Trưởng ban tiếp thu chính sửa dự thảo, ký ban hành. Để cuộc họp có kết quả, LĐ ban gửi báo cáo, đề án, tờ trình, dự thảo báo cáo thẩm tra cho các thành viên nghiên cứu trước khi họp.
- Kỹ năng trình bầy ý kiến của mình tại buổi thảo luận, là việc đại biểu đưa ra quan điểm, cách nhìn, cách nghĩ, cách đánh giá trước một vấn đề nào đó. Đại diện cơ quan trình, các ngành báo cáo giải trình làm rõ những nội dung đại biểu tham gia, nêu câu hỏi
- Kết luận của LĐ Ban: Chuyên viên theo dõi, chỉnh sửa, bổ sung hoàn chỉnh báo cáo thẩm tra ký ban hành trình tại kỳ họp
1.2 Tại kỳ họp
1.2.1 Giám sát tại kỳ họp
Giám sát là theo dõi và kiểm tra xem có thực hiện đúng những điều qui định không. Giám sát của HĐND là việc HĐND theo dõi, xem xét, đánh giá hoạt động của các cơ quan, tổ chức, cá nhân chịu sự giám sát trong việc thi hành Hiến pháp, pháp luật, nghị quyết của HĐND ở địa phương.
- Giám sát thông qua báo cáo: (1) Nghiên cứu báo cáo (2) tham gia ý kiến
Báo cáo phải gửi trước cho đại biểu nghiên cứu, tham gia ý kiến. Có phương pháp nghiên cứu báo cáo, có trọng tâm, trọng điểm, tập trung vào những nội dung chính, những nội dung mình quan tâm, nội dung mình hiểu sâu, liên quan đến CM của mình.
Việc trình bầy ý kiến của người đại biểu là vô cùng quan trọng, đây chính là cách thức, là phương pháp, là hoạt động mà đại biểu thường xuyên phải làm để thực hiện nhiệm vụ, quyền hạn của mình. Những nhiệm vụ, quyền hạn của người đại biểu chỉ được hoàn thành khi đại biểu tiến hành thực hiện bằng nhiều hoạt động, trong đó việc thể hiện quan điểm, trình bầy ý kiến rõ ràng là điều không thể thiếu. Người đại biểu cần rèn luyện cho mình phong cách trình bầy ý kiến tự tin, mạch lạc và có sức thu hút, tạo cho người nghe có những ấn tượng.
- Giám sát thông qua trả lời ý kiến cử tri của UBND
Ý kiến cử tri được tổng hợp qua các cuộc TXCT của Tổ đại biểu, Thường trực HĐND gửi UBND xem xét trả lời cử tri tại kỳ họp. Đại biểu có nhiệm vụ theo dõi các ý kiến của cử tri được UBND và các ngành quan tâm, đôn đốc giải quyết như thế nào để đại biểu trả lời cử tri của mình (Phần TXCT sẽ đi sâu phân tích nội dung này)
- Chất vấn
Chất vấn tại kỳ họp là việc hỏi của đại biểu và yêu cầu phải trả lời. Chất vấn là quyền của đại biểu HĐND, chất vấn như một công cụ giám sát hữu hiệu của đại biểu. Cơ quan hoặc người bị chất vấn có trách nhiệm phải trả lời tại kỳ họp hoặc bằng văn bản cho đại biểu. Kỹ năng chất vấn đòi hỏi một trình độ nhất định và nghệ thuật lãnh đạo, quản lý, giao tiếp của người đại biểu.
Chất vấn giữa 2 kỳ họp: Có hai hình thức: (1) TT HĐND tổ chức hội nghị chất vấn (2) Đại biểu gửi câu hỏi đến TT HĐND, TTHĐND gửi câu hỏi đến tổ chức, cá nhân yêu cầu trả lời bằng văn bản cho đại biểu.
Câu hỏi chất vấn: Câu hỏi chất vấn không giống với câu hỏi bình thường, vì vậy trước khi chất vấn đại biểu phải chú ý tìm hiểu rất kỹ, nắm nhiều thông tin về vấn đề mình chất vấn để có thể trao đổi làm rõ hơn những vấn đề chất vấn.
1.2.2 Thông qua Nghị quyết kỳ họp
- Dự thảo nghị quyết: Cơ quan trình đề án, đề án, tờ trình có trách nhiệm dự thảo nghị quyết kèm theo
Các Ban được phân công thẩm tra dự thảo Nghị quyết về nội dung và thể thức văn bản. Nội dung nghị quyết cơ bản như nội dung trong báo cáo, đề án, tờ trình, nhưng ngắn gọn, cô đọng, đề cập những nội dung trọng tâm, chủ yếu
Thể thức Nghị quyết: Nghị quyết QPPL, Nghị quyết cá biệt (Không QPPL), Nghị quyết thông qua (Đề án, Chương trình...)
Nghị quyết QPPL chiếm tỷ lệ lớn, thể thức thực hiện theo TT 55 của liên bộ VPCP-NV (phân biệt: ghi năm ban hành VB)
Nghị quyết thông thường chiếm tỷ lệ ít, thể thức thực hiện theo TT 01 của Bộ Nội vụ (Không ghi năm ban hành VB)
- Chỉnh sửa, bổ sung nghị quyết
Căn cứ ý kiến thẩm tra của các Ban mà đa số đại biểu nhất trí, cơ quan trình đồng thuận, Thư ký kỳ họp chỉnh sửa, bổ sung trước khi thông qua (In đậm những nội dung chính sửa, bổ sung để đại biểu tiện theo dõi)
sở đó Thư ký chính sửa
- Thông qua Nghị quyết: Có hai hình thức thông qua nghị quyết, (1) Thông qua toàn văn (2) thông qua những nội dung chỉnh sửa, bổ sung. Hiện nay HĐND tỉnh thực hiện theo hình thức thứ 2
Biểu quyết thông qua nghị quyết: Bằng hình thức giơ tay, hoặc biểu quyết bằng nút bấm (QH). Biểu quyết một số nội dung còn có ý kiến khác nhau, sau đó biểu quyết toàn bộ nghị quyết.
Biểu quyết một số nội dung còn có ý kiến khác nhau, trên quá bán thì HĐ thông qua nội dung đó, nếu nội dung đó không được thông qua thì nghị quyết đó không được thông qua hoặc bỏ nội dung đó ra khỏi nghị quyết
2. Kỹ năng tiếp xúc cử tri
Tiếp xúc cử tri là hoạt động thường xuyên của đại biểu nhằm giữ mối liên hệ với cử tri, chịu sự giám sát của cử tri nơi bầu ra mình. Người đại biểu có trách nhiệm thu thập và phản ánh trung thực ý kiến, nguyện vọng, kiến nghị của cử tri; bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của công dân. Kỹ năng tiếp xúc cử tri bao gồm chọn địa bàn, đối tượng và thời điểm; chuẩn bị nội dung; cách ghi chép tổng hợp và xử lý các kiến nghị của cử tri
2.1 Chọn địa bàn tiếp xúc cử tri
- Căn cứ nội dung kỳ họp để chọn địa bàn TXCT. Tiếp xúc cử tri trước kỳ họp chọn địa bàn sẽ khác tiếp xúc cử tri sau kỳ họp. Tiếp xúc trước kỳ họp, việc thu thập thông tin, tham vấn ý kiến nhân dân được cho là quan trọng đối với đại biểu, cho nên địa bàn tiếp xúc cần chọn đó là những nơi có điều kiện, trình độ dân trí cao. Tiếp xúc cử tri sau kỳ họp, vấn đề được quan tâm là thông báo kết quả kỳ họp, tuyên truyền, giải thích những Nghị quyết mà HĐND vừa thông qua để các cấp, các ngành và nhân dân thực hiện, thì địa bàn chọn cần ở những nơi khó khăn, vùng sâu, vùng xa.
- Không hạn chế điểm tiếp xúc cử tri, đại biểu càng tiếp xúc ở nhiều điểm thì càng có điều kiện thu thập đầy đủ ý kiến của cử tri, nắm được đầy đủ tâm tư nguyện vọng của cử tri
2.2 Đối tượng tiếp xúc cử tri
- Căn cứ vào nội dung kỳ họp để chọn đối tượng cử tri tiếp xúc cho phù hợp thì mới đạt hiệu quả cao. Nếu tiếp xúc với cử tri là cán bộ công nhân viên chức mà trình bầy những nội dung về nông nghiệp, nông thôn, về xóa đói giảm nghèo thì sẽ khó mà có hiệu quả cao.
- Không hạn chế số lượng cử tri dự buổi tiếp xúc, càng nhiều càng tốt, các ý kiến của cử tri sẽ phong phú hơn. Tránh tiếp xúc cử tri là đại diện các ban, ngành, tổ chức, trưởng bản...vì những ý kiến phản ánh của cử tri rất có thể là chủ quan, một chiều.
- Tiếp xúc cử tri theo chuyên đề, thì việc lựa chọn đối tượng là bắt buộc. Ví dụ chọn đối tượng là CBCC, Phụ nữ, nông dân, Trí thức...chuyên đề tiếp xúc phải phù hợp
2.3 Thời điểm tiếp xúc cử tri
- Chọn thời điểm thích hợp, nếu đang vào kỳ thu hoạch lúa, thời vụ gieo cấy thì việc mời cử tri tham dự sẽ khó khăn, số người tham dự sẽ ít. Cũng tránh một địa bàn trong một thời điểm có nhiều cuộc tiếp xúc cử tri (ĐBQH, ĐB hội đồng nhân dân tỉnh, huyện, xã)
2.4 Kỹ năng trình bầy nội dung của đại biểu
Đây là nội dung chính. Nên trình bầy tóm tắt, lướt nhanh những nội dung, chọn một vài nội dung thiết thực có liên quan đến địa bàn, cử tri quan tâm để phổ biến sâu, giải thích cụ thể để cử tri hiểu, như là các chế độ chính sách có liên quan đến sản xuất kinh doanh, đến đời sống người dân. Cần chuẩn bị sâu những nội dung thiết thực với đối tượng cử tri, cách trình bầy cũng phải phù hợp với đối tượng tiếp xúc, trình bầy ngắn gọn, rõ ràng, ngôn ngữ sử dụng dễ hiểu, giọng nói tình cảm, thái độ nghiêm túc, tôn trọng cử tri; trang phục lịch sự, phù hợp... Tất cả những kỹ năng trên nhằm tạo cho buổi tiếp xúc giữa đại biểu và cử tri thân thiện, cởi mở tạo không khí gần gữi, thân tình.
Báo cáo hoạt động của đại biểu trong một năm qua; Báo cáo tình hình KTXH của đại phương, của tỉnh; Báo cáo một số nội dung thời sự trong nước và quốc tế nổi bật.... là những vấn đề cần thiết trong buổi TXCT
2.5 Kỹ năng nghe cử tri nói
Đại biểu nghe và ghi chép, tổng hợp ý kiến của cử tri để theo dõi, phân loại, xử lý. Nghe để hiểu ý của cử tri, nhất là cử tri người dân tộc thiểu số tiếng phổ thông không thạo, cách diễn đạt hạn chế, cho nên phải có kỹ năng nghe như thế nào để hiểu ý muốn đề đạt của cử tri.
Cách làm: Mời cử tri phát biểu ý kiến, đại biểu nghe và ghi chép. Khi không còn ý kiến, đại biểu nhanh chóng phân loại ý kiến
2.6 Phân loại ý kiến
Đại biểu phải phân loại nhanh ý kiến nào thuộc thẩm quyền giải quyết của cấp xã, cấp huyện thì đề nghị đại diện chính quyền trả lời trực tiếp; những ý kiến nào đại biểu hiểu sâu có thể trao đổi ngay với cử tri; những ý kiến thuộc cấp tỉnh, Trung ương, đại biểu tiếp thu về chuyển đến các cấp, các ngành xem xét, trả lời.
Thường thì các ý kiến của cử tri phần lớn thuộc thẩm quyền giải quyết của cấp xã, cấp huyện, số ít ý kiến thuộc thẩm quyền cấp tỉnh và Trung ương. Tổ đại biểu sau khi tổng hợp chung, phân loại ý kiến để chuyển trực tiếp cho cấp đó, ngành đó xem xét trả lời. Sau khi có ý kiến trả lời của các cấp, các ngành, Tổ đại biểu hoặc đại biểu gửi ý kiến trả lời cho cử tri. Làm được như vậy ý kiến của cử tri hầu như được xem xét và trả lời trực tiếp hoặc bằng văn bản
2.7 Trao đổi với cử tri
Đại biểu trao đổi với cử tri xung quanh những nội dung cử tri kiến nghị, tiếp thu những ý kiến chính đáng, phù hợp, đồng thời giải thích cho cử tri những chủ trương, những khó khăn, những điều kiện của địa phương trong việc đáp ứng nguyện vọng của cử tri
Có những ý kiến đại biểu phải giải thích cho cử tri hiểu, tạo sự đồng thuận với chủ trương chung của nhà nước, của tỉnh. Lời hứa của đại biểu trước cử tri cần thận trọng
Luôn luôn tạo không khí cởi mở, thân tình giữa cử tri và đại biểu
KẾT LUẬN CHUNG
- Hoạt động của đại biểu HĐND chủ yếu tập trung tại kỳ họp. Phát huy tinh thần trách nhiệm trước cử tri và nhân dân, đại biểu HĐND tích cực tham gia ý kiến vào những nội dung thuộc thẩm quyền quyết định của HĐND; xây dựng chính sách, tham gia giải pháp phát triển KTXH, các chương trình, dự án của địa phương
- TXCT là việc làm thường xuyên của đại biểu dân cử, lắng nghe phản ánh, kiến nghị, tâm tư nguyện vọng của nhân dân để đề xuất với Đảng, nhà nước những chính sách giúp cho người dân nâng cao đời sống, bảo vệ quyền và lợi ích chính đáng của nhân dân, xây dựng một xã hội dân chủ, công bằng, văn minh. Việc gì có lợi cho dân thì cố gắng làm (Lời Hồ Chủ tịch)
Để thực hiện tốt nhiệm vụ người đại biểu nhân dân, trước hết phải được bồi dưỡng kỹ năng hoạt động, từ đó đại biểu tự nghiên cứu, trau dồi kiến thức, đúc kết kinh nghiệm trong quá trình hoạt động để nâng cao. Không lúc nào là đủ, dù đại biểu có tham gia nhiều khóa HĐND, dù trình độ thế nào cũng cần tiếp tục được bồi dưỡng, trau dồi./.
Nhữ Văn Quảng
Chánh Văn phòng Đoàn ĐBQH&HĐND tỉnh