Qua kinh nghiệm được rút ra trong quá trình tiến hành giám sát của Ban VHXH-HĐND tỉnh, tại bài viết này tôi đề cập một khía cạnh hoạt động giám sát của các Ban Hội đồng nhân dân đó là giám sát chuyên đề.
Chúng ta đều biết, hoạt động giám sát chuyên đề được tiến hành định kỳ theo Nghị quyết của HĐND tỉnh, tập trung vào những vấn đề trọng tâm về kinh tế - xã hội, những vấn đề mà cử tri và dư luận quan tâm. Đây là vấn đề không mới, đã có nhiều cách làm hay, hiệu quả, song, mong muốn tiếp tục đổi mới, nâng cao chất lượng, hiệu lực, hiệu quả giám sát chuyên đề của các Ban HĐND tỉnh luôn được nhiều đại biểu quan tâm, trăn trở. Để nâng cao chất lượng, hiệu lực, hiệu quả giám sát chuyên đề của các Ban HĐND tỉnh trong thời gian tới, cần lưu ý một số nội dung sau:
Một là, nâng cao nhận thức về hoạt động giám sát
Trước hết, cần sớm hoàn thiện các quy định của pháp luật về công tác giám sát của HĐND. Tiếp tục tuyên truyền để nâng cao nhận thức đúng và đầy đủ về hoạt động giám sát. Phải coi giám sát là hoạt động chủ yếu của cơ quan dân cử, là một kênh quan trọng “vừa xây, vừa chống” nhằm giúp cấp ủy mà trực tiếp là UBND các cấp và các cơ quan, ban, ngành, địa phương đánh giá lại việc thực hiện những chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước và Nghị quyết của HĐND tại địa phương, cơ quan, đơn vị mình. Ở đây cần lưu ý một điều, đó là: Giám sát khác với kiểm tra Đảng, không lấn sang lĩnh vực của các cơ quan hành chính các cấp; nhưng trong quá trình giám sát tuyệt đối không được làm qua loa, chung chung, mà phải đi vào những nội dung cụ thể, thiết thực, nêu trúng và đúng vấn đề; khắc phục tính hình thức trong giám sát, mang lại hiệu quả rõ ràng để các ngành, các cấp, các địa phương, qua mỗi cuộc giám sát đều hiểu rõ hơn, đúng hơn về hoạt động giám sát, từ đó đồng tình, phối hợp và ủng hộ.
Hai là, Lựa chọn nội dung, xây dựng kế hoạch giám sát hợp lý
Để tiếp tục đổi mới, nâng cao chất lượng việc triển khai, thực hiện hoạt động giám sát, cần chú trọng đổi mới, nâng cao chất lượng ngay từ khâu lựa chọn nội dung, xây dựng kế hoạch giám sát (bao gồm cả đề cương báo cáo, hệ thống bảng biểu tổng hợp). Khi tiến hành tổ chức giám sát phải đảm bảo tính khoa học; nội dung giám sát phải tập trung vào những vấn đề bức xúc, nổi cộm, được cử tri và đại biểu HĐND tỉnh quan tâm; kế hoạch giám sát phải phù hợp. Hơn thế, trong mỗi cuộc giám sát cần chọn ra những vấn đề lớn, trọng tâm mà tỉnh đã có chủ trương, HĐND tỉnh đã ban hành nghị quyết hoặc chính sách lớn của Đảng và Nhà nước và của Tỉnh đang triển khai thực hiện trên địa bàn. Muốn vậy, ngay từ khi xây dựng kế hoạch và thực hiện quy trình giám sát, các Ban của HĐND tỉnh cần chú ý, trong kế hoạch giám sát cần phải nêu rõ: Những căn cứ pháp lý, cơ sở thực tiễn; Xác định rõ mục đích, yêu cầu, phạm vi, đối tượng giám sát; yêu cầu những cơ quan, đơn vị, địa phương trên địa bàn chịu sự giám sát phải báo cáo cụ thể nội dung đã triển khai thực hiện theo đề cương gửi kèm kế hoạch giám sát; Xác định rõ các bước trong kế hoạch giám sát. Trong đó, nhất thiết phải đảm bảo đủ và có tính khoa học, toàn diện các bước theo trình tự sau:
Bước chuẩn bị gồm: khảo sát, xây dựng và gửi các kế hoạch, đề cương, yêu cầu biểu mẫu báo cáo cho các cơ quan liên quan. Đây là bước rất quan trọng vì xuất phát từ mục đích, yêu cầu của đợt giám sát mà đề cương yêu cầu báo cáo đối với mỗi cơ quan ở cấp tỉnh, cấp huyện, các đơn vị sẽ khác nhau; đề cương yêu cầu báo cáo lập phải chi tiết, sát với yêu cầu giám sát đề ra, phải dựa trên các căn cứ là các chế độ chính sách, chỉ thị, nghị quyết thì khi nhận báo cáo phản hồi mới có đủ thông tin để giám sát. Mặt khác, trong đề cương không thể thiếu mục kiến nghị giải pháp để các đơn vị “hiến kế” giúp tháo gỡ khó khăn từ kinh nghiệm thực tiễn.
Nghiên cứu thiết lập các bảng biểu yêu cầu các đơn vị báo cáo sao cho thông qua các số liệu trong biểu, tự nó phần nào đã nói lên được hoạt động của đơn vị đúng sai đến đâu, tồn tại vướng mắc cần tháo gỡ, nguyên nhân…Đây cũng là cơ sở quan trọng để tổng hợp kết quả sau đợt giám sát.
Bước tiến hành giám sát: Trong bước này quan trọng nhất là việc nghiên cứu kỹ thu thập thông tin từ các báo cáo đã nhận được, qua đó phát hiện ra những vấn đề mới, vấn đề còn tồn tại; sau đó mới định hướng để chọn đi thực tế xuống địa phương nào trước, nghe báo cáo của những cơ quan, đơn vị nào; nên chọn đơn vị cơ sở có hoạt động lớn, có tính đại diện cho tất cả các địa phương và còn có nhiều vướng mắc, có như vậy khi đánh giá chung mới đầy đủ, toàn diện.
Thực hiện giám sát đảm bảo tính hợp lý, cụ thể, chính xác, hiệu quả gồm các vấn đề sau: Thực hiện nghiêm túc theo quy trình chặt chẽ trước trong và sau giám sát; thu thập, nghiên cứu kỹ thông tin, kết hợp nghe báo cáo với đi kiểm tra thực tế đảm bảo tính đồng bộ; hình thức tổ chức giám sát hợp lý là giám sát từ cơ sở lên. Trước tiên là đi kiểm tra thực tế cơ sở có nhiều vấn đề để hiểu sâu sắc thêm, sau đó quay về làm việc với các cơ quan cấp huyện, cấp tỉnh thì sẽ có nhiều thông tin hơn để trao đổi mà nhiều khi ở huyện, tỉnh không nắm được. Giám sát chỉ thật sự có hiệu lực, hiệu quả khi những đề xuất, kiến nghị sau giám sát được các cơ quan đơn vị tiếp thu, điều chỉnh hoặc giải quyết kịp thời. Do đó, phải quan tâm theo dõi xem việc thực hiện các kiến nghị sau giám sát thế nào? nếu đơn vị không thực hiện thì nhắc nhở hoặc tiếp thu đưa vào chương trình giám sát thường xuyên; những vấn đề giải quyết đòi hỏi phải có thời gian thì tiếp tục theo dõi hoặc yêu cầu đơn vị báo cáo kết quả thực hiện vào kỳ họp thường lệ 6 tháng đầu năm hoặc cuối năm.
Một kinh nghiệm thực tiễn được rút ra đó là: những vấn đề gì nổi cộm, còn vướng mắc liên quan đến nhân dân, thì khi đi thực tế xuống cơ sở nếu cần thiết phải tổ chức họp dân để lắng nghe ý kiến, tâm tư, nguyện vọng, những đề xuất của người dân, từ đó mới nắm bắt được tại sao chính sách không thể thực hiện được, cần sửa đổi gì… Đặc biệt lưu ý là phải nắm bắt các nhân tố mới phát sinh, các kiến nghị giải pháp của cơ sở, vì họ là người trực tiếp thực hiện các chủ trương, chính sách, nên ý kiến của họ bao giờ cũng sát thực và khả thi, gợi mở cho ta nhiều vấn đề mới.
Bước kết thúc - tổng hợp kết quả giám sát: Để báo cáo giám sát có chất lượng tốt thì trong báo cáo của Đoàn giám sát cần nêu rõ các nội dung như: cơ sở pháp lý; các chính sách pháp luật có liên quan… Đây là cơ sở để so sánh, đối chiếu, trích dẫn, giám sát xem đúng hay sai. Báo cáo phải nêu rõ được những việc đã làm tốt, việc còn hạn chế, vướng mắc; đánh giá phải khách quan, nhận định phải bao quát, có tầm nhìn; có số liệu biểu bảng cụ thể minh họa; phân tích các mặt tốt, mặt hạn chế, nguyên nhân do đâu. Đâu là nguyên nhân chủ quan, đâu là nguyên nhân khách quan; kiến nghị các cơ quan chức năng kịp thời sửa đổi chính sách, chế độ, quy định cho phù hợp.
Ba là, Nâng cao tinh thần trách nhiệm các thành viên của Ban trong hoạt động giám sát
Chúng ta đều biết, kỹ năng giám sát, khả năng chuyên môn am hiểu của các thành viên Đoàn giám sát là yếu tố quyết định đến chất lượng, hiệu quả của giám sát. Hiện nay, thành viên các Ban HĐND chủ yếu là kiêm nhiệm, đa số thành viên là những cán bộ quản lý của một ngành, một đơn vị, có chuyên môn và kinh nghiệm hoạt động trong một lĩnh vực nhất định. Trong khi đó, mỗi một nội dung giám sát thường rộng và ở nhiều lĩnh vực khác nhau đòi hỏi trình độ và năng lực chuyên môn sâu. Để khắc phục tình trạng này, chúng ta cần tổ chức họp Ban để phục vụ cho mục đích giám sát, trong đó triển khai nội dung giám sát, phân công trách nhiệm, nhiệm vụ cho các thành viên khi tiến hành giám sát tại cơ quan, đơn vị theo sự hiểu biết về lĩnh vực được phân công. Đồng thời cuối mỗi đợt giám sát Ban tổ chức hội ý, đánh giá, rút kinh nghiệm, điều chỉnh kỹ năng giám sát cho các thành viên của Ban. Việc phân công nhiệm vụ cho các đồng chí thành viên Đoàn giám sát phù hợp với sở trường, theo chuyên ngành được đào tạo, hoặc là theo lĩnh vực các đồng chí công tác sao cho phù hợp. Có như vậy, mỗi thành viên và cả Đoàn mới nắm chắc được tình hình hoạt động đang diễn ra ở cơ sở. Điều đó cũng có nghĩa là, khi xuống giám sát tại cơ sở mỗi thành viên Đoàn giám sát luôn trong thế chủ động, có cái nhìn, cách đánh giá khái quát ngay từ đầu.
Bốn là, Tăng cường sự phối hợp với UBMTTQ và HĐND cấp huyện, xã trong quá trình giám sát chuyên đề tại địa phương
Trong quá trình xây dựng kế hoạch và tiến hành giám sát tại địa phương, phải thường xuyên phối hợp với UBMTTQ và HĐND, Thường trực HĐND các huyện, thị xã, phường trong quá trình giám sát chuyên đề tại địa phương, đây là yếu tố nhằm nắm thông tin, đồng thời tranh thủ ý kiến của các cơ quan này, tạo được tiếng nói chung và sự đồng thuận đối với việc kiến nghị, đề xuất sau giám sát. Đây cũng là một kinh nghiệm để các đại biểu nghiên cứu, tham khảo.
Để tiếp tục thực hiện có hiệu quả và chất lượng của các cuộc giám sát chuyên đề của HĐND, Thường trực HĐND, các Ban HĐND trong giai đoạn tiếp theo, đề nghị HĐND tỉnh tiếp tục kiến nghị với Quốc hội ban hành Luật Giám sát của HĐND và các văn bản hướng dẫn thi hành để làm cơ sở pháp lý cho HĐND các cấp thực thi nhiệm vụ để từ đó có cơ sở giám sát, kiến nghị, đề xuất phù hợp với thực tế của địa phương./.
Nguyễn Vân Chương
UVBTV, Trưởng Ban Tuyên giáo Tỉnh ủy;
Trưởng Ban VH-XH, HĐND tỉnh