Ban Pháp chế HĐND tỉnh họp thẩm tra
Trên cơ sở kế thừa và phát huy kinh nghiệm trong hoạt động giám sát qua các nhiệm kỳ của HĐND, căn cứ các quy định của Luật hoạt động giám sát của Quốc hội và Hội đồng nhân dân năm 2015, từ đầu nhiệm kỳ 2021 - 2026 đến nay, Ban Pháp chế của HĐND tỉnh Điện Biên tiếp tục tổ chức, thực hiện hiệu quả hoạt động giám sát một số cơ quan thuộc khối nội chính trên địa bàn tỉnh.
Đối với hoạt động giám sát tại kỳ họp, trước khi trình HĐND tỉnh thông qua báo cáo công tác của các ngành tại kỳ họp thường lệ, Thường trực HĐND tỉnh giao Ban Pháp chế phối hợp với các Ban HĐND tỉnh thẩm tra báo cáo của UBND tỉnh về lĩnh vực quốc phòng - an ninh, trật tự an toàn xã hội, công tác xây dựng chính quyền và báo cáo của các ngành trong khối nội chính. Từ kết quả thẩm tra cho thấy: UBND các cấp và các ngành đã tăng cường công tác tuyên truyền, phổ biến, giáo dục pháp luật, nâng cao ý thức chấp hành pháp luật trong cán bộ và nhân dân; bộ máy chính quyền được củng cố, nâng cao năng lực quản lý, chỉ đạo, điều hành; công tác thanh tra, kiểm tra, xử lý cán bộ, công chức lợi dụng chức vụ, quyền hạn để tham nhũng hoặc có hành vi vi phạm pháp luật được thực hiện nghiêm minh; công tác tiếp dân, giải quyết đơn khiếu nại, tố cáo, kiến nghị, phản ánh của công dân được thực hiện nghiêm túc, đúng luật định, các vụ khiếu tố giảm. Công an tỉnh đã phối hợp chặt chẽ với chính quyền các cấp, các ngành nâng cao hiệu qủa các biện pháp phòng, chống tội phạm và vi phạm pháp luật. Các cơ quan tư pháp đã tăng cường phối hợp chặt chẽ trong việc thực hiện nhiệm vụ, bảo đảm hoạt động điều tra, truy tố, xét xử đúng đúng người, đúng tội, đúng quy định của pháp luật. Cục Thi hành án dân sự tỉnh và Viện kiểm sát nhân dân tỉnh tăng cường chỉ đạo, kiểm tra, kiểm sát, đẩy mạnh công tác thi hành án dân sự để từng bước giảm án tồn đọng, tổ chức thi hành các bản án, quyết định đã có hiệu lực pháp luật theo đúng quy định. Kết quả nhận định, đánh giá của Ban Pháp chế qua các báo cáo thẩm tra về lĩnh vực nội chính tại kỳ họp đã phản ánh kịp thời, đúng tâm tư, nguyện vọng của cử tri, cung cấp thông tin giúp các đại biểu HĐND tỉnh có thêm cơ sở để nghiên cứu, xem xét, thảo luận và quyết định nội dung có liên quan tại các kỳ họp.
Song, quá trình tìm hiểu, trao đổi, học tập kinh nghiệm của Ban Pháp chế HĐND một số tỉnh bạn và nắm bắt thông tin từ lãnh đạo Ban Pháp chế HĐND một số huyện trên địa bàn tỉnh Điện Biên thấy rằng, bên cạnh những thuận lợi, kết quả đã đạt được, trong tổ chức thẩm tra của Ban Pháp chế nói chung còn có những khó khăn, vướng mắc đó là: Cách thức tổ chức thẩm tra đôi khi còn lúng túng, việc thu thập thông tin, tài liệu tham khảo còn khó khăn, nguồn thông tin hạn hẹp; hầu như chưa tổ chức hoạt động khảo sát, nắm tình hình trước khi tiến hành thẩm tra. Chất lượng một số báo cáo chưa cao; đánh giá nhận định vấn đề chưa sâu, chưa chặt chẽ, chủ yếu nêu lại hoặc xuôi chiều theo báo cáo, chưa phản biện được vấn đề, chưa chỉ ra những hạn chế, bất cập hoặc có nêu nhưng còn chung chung, thiếu cơ sở để minh chứng, phần kiến nghị chưa cụ thể hoặc kiến nghị những nội dung mang tính cập nhật, lặp lại.
Xác định nguyên nhân chủ yếu của những khó khăn, hạn chế thấy rằng, thẩm tra các báo cáo thuộc lĩnh vực pháp chế đòi hỏi đại biểu phải có trình độ chuyên môn và am hiểu về lĩnh vực tư pháp, nhất là các khâu trong tố tụng hình sự, dân sự… trong khi thực tế hiện nay đa số thành viên Ban mới tham gia HĐND và hoạt động kiêm nhiệm, trong khi đòi hỏi mỗi đại biểu cần phải quan tâm, cập nhật thường xuyên, nghiên cứu, nắm chắc quy định đối với một số Bộ luật, Luật cơ bản như: Bộ Luật tố tụng hình sự, Bộ Luật tố tụng Dân sự, Luật tổ chức Tòa án nhân dân, Luật tổ chức Viện kiểm sát nhân dân, Luật thi hành án hình sự, dân sự… ngoài ra còn rất nhiều Luật liên quan, các nghị định, thông tư hướng dẫn thi hành được sửa đổi, bổ sung, các văn bản chuyên ngành... thì mới phần nào đáp ứng được yêu cầu nhiệm vụ. Bên cạnh đó, việc thẩm tra còn có nhiều quan điểm về cách thức thẩm tra các báo cáo, có ý kiến cho rằng cần viết ngắn gọn, không nêu những kết quả đã đạt được, chỉ nêu tồn tại, hạn chế hoặc những vấn đề cần giải trình làm rõ, có ý kiến đề nghị phải đánh giá những kết quả đạt được để đối chiếu, so sánh, nội dung cần chú ý ngắn gọn, cô đọng, rõ ràng…; đây là một khó khăn đặt ra cho Ban Pháp chế. Mặc dù khoản 3, Điều 111, Luật Tổ chức chính quyền địa phương năm 2015 quy định “Báo cáo thẩm tra cần đánh giá về sự phù hợp của dự thảo nghị quyết, báo cáo, đề án với đường lối, chủ trương của Đảng, chính sách pháp luật của nhà nước, tình hình, điều kiện phát triển kinh tế - xã hội của địa phương; nêu rõ quan điểm và đề xuất phương án xử lý đối với những nội dung còn có ý kiến khác nhau”. Tuy nhiên, thực tế cho thấy báo cáo của mỗi địa phương, mỗi cấp, mỗi nơi trình bày khác nhau, cách đặt vấn đề, đánh giá, nhận định,… cũng khác nhau.
Việc thu thập, cập nhật thông tin phục vụ hoạt động thẩm tra các báo cáo còn gặp nhiều khó khăn, chưa đầy đủ. Khác với việc thẩm tra các dự thảo nghị quyết, đề án trình tại kỳ họp, thẩm tra các báo cáo hoạt động là việc xem xét đánh giá kết quả triển khai thực hiện nhiệm vụ của cơ quan, đơn vị, chỉ ra những hạn chế, yếu kém và đưa ra những kiến nghị phù hợp. Hiện tại, để xem xét, đánh giá các báo cáo Ban Pháp chế chỉ dựa trên cơ sở báo cáo 6 tháng và báo cáo năm do các cơ quan, đơn vị trình tại kỳ họp, do đó để có cái nhìn bao quát, đánh giá một cách đầy đủ, toàn diện và khách quan là một vấn đề khó. Vì vậy, yêu cầu đặt ra đối với lãnh đạo Ban Pháp chế là phải có quá trình cập nhật, theo dõi thường xuyên việc thực hiện nhiệm vụ của các cơ quan, đơn vị đó thông qua các kênh như: Báo cáo kết quả công tác định kỳ tháng, quý, 6 tháng, cả năm; tham dự các hội nghị, cuộc họp, buổi làm việc do Thường trực cấp ủy, UBND cùng cấp chủ trì hoặc các hội nghị do cơ quan đơn vị tổ chức có nội dung liên quan đến chức năng nhiệm vụ của ban, nhất là các nội dung thuộc lĩnh vực nội chính, tư pháp.
Với mong muốn tiếp tục nâng cao chất lượng các Báo cáo thẩm tra của Ban Pháp chế đối với các báo cáo trình tại kỳ họp HĐND, trước hết, cần xác định đúng tầm quan trọng của các báo cáo thẩm tra và những tiêu chí cần có của một báo cáo thẩm tra trình kỳ họp, đó là nêu rõ quan điểm của Ban thực hiện thẩm tra, không xuôi chiều theo nội dung báo cáo. Cụ thể, báo cáo thẩm tra phải giúp đại biểu HĐND có những thông tin cần thiết để xem xét, đánh giá tình hình, kết quả hoạt động của các cơ quan, đơn vị một cách đầy đủ, khách quan, đúng chức năng, nhiệm vụ, phù hợp với chủ trương, chính sách của Đảng, pháp luật của Nhà nước và ý chí, nguyện vọng của cử tri, nhân dân, đồng thời chuẩn bị tốt các điều kiện cho việc thẩm tra, khâu đầu tiên đó là chuẩn bị tài liệu (báo cáo và các tài liệu tham khảo), tiếp theo là phân công nhiệm vụ các thành viên của Ban nghiên cứu đồng thời tham khảo xin ý kiến những người am hiểu về vấn đề đó và một khâu cần quan tâm tổ chức thực hiện đó là khảo sát tình hình thực tế tại địa phương về những vấn đề liên quan đến nội dung thẩm tra. Cụ thể:
- Đối với việc chuẩn bị tài liệu: Theo Quy chế hoạt động của HĐND tỉnh về chuẩn bị nội dung kỳ họp HĐND thì “các cơ quan được phân công chuẩn bị nội dung kỳ họp có trách nhiệm… gửi đến Thường trực HĐND tỉnh trước ngày khai mạc kỳ họp 15 ngày (riêng báo cáo thẩm tra của các Ban HĐND trước 10 ngày). Tuy nhiên, nếu Ban thụ động đợi báo cáo chính thức mới nghiên cứu thẩm tra sẽ dẫn đến hệ quả không đảm bảo về chất lượng thẩm tra do thời gian quá gấp; vì vậy, để có thời gian nghiên cứu, Ban cần chủ động liên hệ với các cơ quan tư pháp và các cơ quan có trách nhiệm tham mưu cho UBND gửi báo cáo sớm, kể cả báo cáo dự thảo tại phiên họp gần nhất. Mặt khác, theo luật định, trong quá trình thực thi nhiệm vụ, các Ban HĐND có quyền yêu cầu cơ quan, tổ chức cung cấp báo cáo, tài liệu có liên quan đến chức năng nhiệm vụ của Ban. Tuy nhiên, để tăng tính hiệu lực, Ban có thể đề nghị Thường trực HĐND ban hành văn bản yêu cầu các cơ quan trong khối nội chính như: Công an, Tòa án nhân dân, Viện kiểm sát, Thi hành án dân sự, thanh tra, Nội vụ,… gửi báo cáo kết quả công tác chuyên môn hằng tháng, quý, 6 tháng và báo cáo tổng kết năm về Ban Pháp chế theo dõi, nắm tình hình, tham mưu cho công tác lãnh đạo, chỉ đạo của Thường trực HĐND tỉnh và thực hiện việc tổng hợp thông tin phục vụ cho công tác thẩm tra của Ban.
- Đối với phân công các thành viên Ban nghiên cứu: Căn cứ chuyên môn và lĩnh vực công tác, lĩnh vực được Ban phân công theo dõi của từng thành viên, lãnh đạo Ban phân công cho các thành viên, yêu cầu nghiên cứu và gửi ý kiến tham gia về Ban để tổng hợp.
- Tổ chức lấy ý kiến tham gia của những người am hiểu về lĩnh vực, nội dung thẩm tra, thực tế hiện nay hầu hết các Ban trước khi thẩm tra chưa tổ chức lấy ý kiến tham gia của chuyên gia vì chưa xây dựng được đội ngũ cộng tác viên; có những người được Ban đề nghị tham gia ý kiến song vì nhiều nguyên nhân, lý do khách quan, chủ quan nên khó tránh khỏi kết quả là chất lượng ý kiến không đạt được như mong muốn. Tuy nhiên, để thực hiện nội dung này, lãnh đạo Ban có thể tranh thủ ý kiến tham gia của các đồng chí nguyên là lãnh đạo HĐND, UBND và các cơ quan tư pháp đã nghỉ chế độ hiện đang sinh sống trên địa bàn hoặc trao đổi ý kiến với Ban Pháp chế các tỉnh, các huyện khác đối với những vấn đề, nội dung khó, nhiều vướng mắc trong thẩm tra.
- Tổ chức khảo sát, nắm tình hình thực tế: Lãnh đạo Ban lựa chọn những vấn đề chưa rõ, cần có cơ sở để đánh giá xác thực, sâu kỹ hoặc trong báo cáo chủ yếu nêu kết quả nhưng thông qua việc thu thập thông tin, tiếp xúc cử tri, phản ánh của báo chí, dư luận xã hội quan tâm đã bộc lộ nhiều vấn đề bất cập, cần phải tìm hiểu làm rõ và cần thiết phải tổ chức khảo sát, nắm tình hình thực tế để bổ sung cho nội dung cần đánh giá. Hình thức khảo sát thông qua buổi làm việc hoặc tổ chức đến địa bàn nắm tình hình thực tế. Tuy nhiên, không phải kỳ họp nào, báo cáo nào cũng tổ chức khảo sát, nắm tình hình vì như vậy sẽ rất phiền hà, gây ảnh hưởng hoạt động của các cơ quan, đơn vị. Việc khảo sát không dựa vào số lượng mà Ban luôn phải chú trọng đến chất lượng các hoạt động thông qua việc cải tiến phương thức khảo sát theo hướng dành nhiều thời gian để nghiên cứu hồ sơ trước khi nghe báo cáo, giải trình; có thể mở rộng thành phần tham gia đoàn khảo sát thông qua việc mời các ngành, các tổ chức, cá nhân có liên quan, có chuyên môn sâu cùng tham gia khảo sát; cần có sự kết hợp các nội dung để khi khảo sát làm việc với một cơ quan có thể nắm được nhiều nội dung thuộc trách nhiệm của các cơ quan khác, như: tổ chức khảo sát, làm việc với Viện kiểm sát nhân dân có thể nắm thêm tình hình thực hiện nhiệm vụ của Tòa án, Công an, Thi hành án dân sự hoặc khảo sát làm việc với Thanh tra thì ngoài việc nắm công tác tiếp dân, giải quyết đơn thư khiếu nại tố cáo, có thể nắm thêm về công tác phòng chống tham nhũng…
- Tổ chức phiên họp Ban để thẩm tra nội bộ, tuy luật không quy định nhưng việc tổ chức họp thẩm tra nội bộ của Ban trước khi tổ chức phiên họp thẩm tra với các cơ quan, đơn vị báo cáo là việc làm hết sức cần thiết; kinh nghiệm thực tế qua các nhiệm kỳ thì hoạt động này được tổ chức thường xuyên. Tại phiên họp, Ban sẽ thống nhất nội dung dự thảo báo cáo thẩm tra, phân công thành viên phát biểu, tránh việc chính thành viên của Ban có ý kiến trái chiều với dự thảo báo cáo thẩm tra của Ban.
- Xây dựng bố cục báo cáo phù hợp, đảm bảo đầy đủ các nội dung, phần đánh giá nên tập trung những kết quả chủ yếu đã đạt được, hạn chế, yếu kém và kiến nghị giải quyết, giải pháp khắc phục trong thời gian tiếp theo; phần kết quả đạt được không lặp lại nội dung theo báo cáo mà phải có đánh giá (thông qua các số liệu), lập luận và nêu mức độ đồng thuận với kết quả báo cáo; việc chỉ ra những hạn chế, yếu kém phải có cơ sở thuyết phục, có căn cứ cụ thể, vì trong các báo cáo phần tồn tại hạn chế thường được thể hiện chung chung và sơ sài, thậm chí có báo cáo không nêu.
Vậy làm thế nào để có căn cứ, dẫn chứng cụ thể giúp chỉ ra những hạn chế yếu kém để kiến nghị khắc phục nhất là với các cơ quan tố tụng (Công an, Kiểm sát, Tòa án, Thi hành án dân sự), đòi hỏi Ban Pháp chế phải phối hợp chặt chẽ với cơ quan Viện kiểm sát vì theo chức năng nhiệm vụ của Viện kiểm sát là thực hành quyền công tố và kiểm sát các hoạt động tư pháp, thông qua các kiến nghị khắc phục vi phạm hoặc thông báo rút kinh nghiệm của Viện kiểm sát đối với các cơ quan trên sẽ giúp cho Ban Pháp chế khai thác vấn đề một cách trung thực, khách quan, có đối chiếu và kiểm chứng, có nhiều thông tin hữu ích phục vụ cho công tác thẩm tra, đánh giá. Ngoài ra, có thể thu thập thông tin qua các kênh như: Báo cáo kết quả giám sát, khảo sát của Thường trực HĐND, các Ban HĐND,…; qua phản ánh của báo chí địa phương; báo cáo tổng hợp ý kiến kiến nghị của cử tri trước và sau các kỳ họp; các kết luận thanh tra, kiểm tra của chính cơ quan đơn vị đó đã thực hiện; hình thức yêu cầu cung cấp thông tin, có thể gặp trực tiếp hoặc thông qua văn bản yêu cầu cung cấp. Báo cáo thẩm tra khi hoàn thiện phải mang tính xây dựng, gợi mở và tính phản biện, thể hiện được chính kiến của Ban và có những kiến nghị xác đáng, khả thi là cơ sở quan trọng, gợi mở cho các đại biểu HĐND thảo luận làm sáng tỏ các vấn đề trước khi quyết ngahị.
Việc nâng cao năng lực hoạt động của Ban Pháp chế còn thể hiện qua việc các đồng chí lãnh đạo, các thành viên của Ban thường xuyên giữ mối quan hệ công tác với Thường trực HĐND tỉnh, các Ban của HĐND tỉnh, Văn phòng Đoàn ĐBQH và HĐND tỉnh, phối hợp với các cơ quan liên quan ở tỉnh, Thường trực HĐND, Ban Pháp chế của HĐND cấp huyện trong quá trình giám sát, khảo sát thực tế, thẩm tra .v.v. có như vậy, hoạt động của Ban Pháp chế sẽ bám sát thực tiễn hơn, góp phần nâng cao hơn nữa chất lượng hoạt động của HĐND các cấp, từng bước khẳng định vai trò của cơ quan dân cử trên địa bàn tỉnh./.
LƯỜNG THU HIỀN
Phó Trưởng ban Pháp chế HĐND tỉnh