Vượt qua quãng đường hơn 1.000 km từ một tỉnh miền núi biên giới xa xôi (Điện Biên), Đoàn chúng tôi gồm 25 thành viên do đồng chí Giàng Thị Hoa, Ủy viên BTV Tỉnh ủy, Phó Chủ tịch HĐND tỉnh; đồng chí Lê Văn Quý, Ủy viên BCH Đảng bộ tỉnh, Phó Chủ tịch UBND tỉnh dẫn đoàn đã đến với khu di tích lịch sử Thành cổ Quảng Trị tại trung tâm thị xã Quảng trị, tỉnh Quảng trị. Dưới trận mưa tầm tã do ảnh hưởng của cơn bão số 2 đổ bộ vào tỉnh Nghệ An và Hà Tĩnh, cộng với quãng đường, thời gian di chuyển liên tục suốt hai ngày trên xe, các thành viên trong đoàn ít nhiều cũng mệt mỏi. Vậy mà khi xe vừa dừng bánh tại cổng Thành cổ, nơi an nghỉ của hàng nghìn chiến sỹ đã anh dũng hy sinh vì độc lập tự do của Tổ quốc, mọi sự mệt nhọc trong các đồng chí thành viên đoàn dường như đã tan biến. Mọi người nhanh chóng xuống xe, chỉnh đốn trang phục, sắp hàng, hòa mình cùng các dòng người đến từ khắp mọi miền của Tổ quốc cùng đến thắp hương, tri ân các anh hùng, liệt sỹ đã anh dũng chiến đấu, hy sinh vì sự nghiệp đấu tranh, giải phóng dân tộc, thống nhất đất nước.
Toàn cảnh Thành cổ Quảng Trị - Ảnh Internet.
Thành viên trong đoàn công tác, cũng có người đã đến thăm, thắp hương tri ân anh hùng, liệt sỹ tại Thành cổ Quảng Trị, nhưng cũng có người mới lần đầu đến với mảnh đất lịch sử, nơi máu, xương của các chiến sỹ hy sinh đã hòa mình vào đất nên ai cũng có tâm trạng bồi hồi, xúc động khi làm lễ dâng hương tri ân các anh hùng liệt sỹ tại Đài tưởng niệm. Trong không khí trang nghiêm, xúc động, đoàn công tác chăm chú lắng nghe cô thuyết minh viên của Ban quản lý Khu di tích lịch sử Thành cổ Quảng Trị mà tôi không kịp biết tên kể về một giai đoạn, một quá khứ hào hùng của dân tộc ta và khi chị nghẹn ngào đọc trích dẫn những lời nhắn nhủ của cựu chiến binh Phạm Đình Lân đến từ Hà Nội trong dịp về thăm lại chiến trường xưa, nhắn lại với những ai về dâng hương Thành cổ Quảng trị rằng:
“Nhẹ bước chân và nói khẽ thôi
Cho đồng đội tôi nằm yên dưới cỏ
Trời Quảng trị trong xanh và lộng gió
Dẫu ồn ào đừng lay động hàng cây
…………………………………..
* *
*
Nhẹ bước chân và nói khẽ thôi
Thành cổ rộng sao đồng đội tôi nằm chật
Một tấc đất là một cuộc đời có thật
Cho tôi hôm nay - để ngày mai”
Đọc đến đây, giọng cô thuyết minh viên dường như nghẹn lại!… đâu đó quanh tôi, những tiếng sụt sịt, nghẹn nghào, nức nở không thành tiếng của các thành viên trong đoàn dường như cố kìm nén lại cảm xúc trong trái tim để không òa khóc thành tiếng cho vơi đi nỗi niềm thương xót. Không ai nói với ai, lặng lẽ đưa tay chấm những giọt nước mắt lăn vội trên gò má, mắt đỏ hoe…
Khác với nghĩa trang liệt sỹ Trường Sơn, nghĩa trang liệt sỹ Đường 9 hay các nghĩa trang khác thì liệt sỹ nào có mộ liệt sỹ đó cho dù biết tên hay chưa biết tên. Nhưng khi đến với Thành cổ Quảng Trị chỉ có một ngôi mộ tập thể chung, một nấm mồ chung là “Đài tưởng niệm”, được mô hình hóa của ngôi mộ tập thể đó.
Nơi đây, mảnh đất của 45 năm về trước là một chiến trường khốc liệt đầy máu và lửa. Bằng cuộc chiến đấu anh dũng kiên cường của quân và dân ta chống trả những đợt phản kích tái chiếm của địch trong suốt 81 ngày đêm từ 28/6 đến 16/9/1972 được ví như một túi bom. Trung bình mỗi ngày, địch huy động từ 150 -170 lượt máy bay phản lực, từ 70 - 90 lượt máy bay B52 để ném bom huỷ diệt thị xã và Thành cổ Quảng Trị. Với diện tích chưa đầy 3 km2, trong 81 ngày đêm thị xã và Thành cổ Quảng Trị phải gánh chịu 328.000 tấn bom đạn, trung bình mỗi chiến sỹ của ta phải gánh chịu 100 tấn bom, 200 quả đạn pháo. Do vậy, toàn bộ thị xã và Thành cổ Quảng Trị đã bị san phẳng hoàn toàn và sự sống đã bị huỷ diệt. Ngày xưa tường thành cao 4m, dày 12m nhưng với số lượng bom đạn khổng lồ mà kẻ thù đã thả xuống tương đương với sức công phá của 7 quả bom nguyên tử loại mà chúng ném xuống Nhật Bản nên những công trình trong Thành cổ hầu như bị san phẳng hoàn toàn. Vậy mà các chiến sỹ của ta vẫn kiên cường bám trụ, sức mạnh bom đạn không đè bẹp được con người. Mùa hè năm 1972, quân ta tổng động viên và đưa vào chiến trường 6 sư đoàn chủ lực bao gồm những sư đoàn thép như: sư đoàn 304, 308, 320, 324, 312, 325…và một số trung đoàn, tiểu đoàn thuộc các binh chủng khác tham gia chiến đấu để bảo vệ Thành cổ. Và trong mưa bom bão đạn, khi sự sống và cái chết đang gần kề gang tấc, vẫn còn đó “nụ cười thách thức bom đạn” của những chiến sĩ giải phóng quân dưới chân Thành cổ, không những nụ cười của những anh lính giải phóng quân mà còn có “nụ cười của ông lão ngư dân Triệu Phong” ngày đêm đưa bộ đội sang sông Thạch Hãn. Không biết bao chuyến đò mỗi ngày, bao nhiêu anh lính được ông đưa vào chi viện cho Thành cổ Quảng Trị…. Và dù trên mình mang đầy thương tích nhưng các anh vẫn chiến đấu ngoan cường, quyết không rời trận địa, chiến đấu đến hơi thở cuối cùng, cứ người này ngã xuống người khác lại đến thay. Báo quân đội nhân dân cũng đã từng viết “Mỗi mét vuông đất mà các chiến sỹ ta dành được ở Thành cổ Quảng Trị thực sự là một mét vuông máu”. Đau xót hơn cả, là 80% chiến sỹ của ta đã hy sinh do sức ép bom đạn của kẻ thù, dù đang ngồi trong hầm cũng vỡ máu mũi, máu tai mà hy sinh. Các anh hy sinh nhưng hình hài các anh không còn nguyên vẹn nữa, máu và xương thịt của các anh đã hoà vào lòng đất cho non sông đất nước có ngày độc lập, nhân dân được ấm no hạnh phúc.
Trận đánh trước Thành cổ Quảng Trị năm 1972. Ảnh: Tư liệu.
Cho đến nay, chưa có số liệu thống kê đầy đủ và chính xác là có bao nhiêu chiến sỹ đã hy sinh tại Thành cổ Quảng trị, nhưng có một điều ai cũng biết rằng các anh, các chị ra đi khi tuổi đời còn rất trẻ, mái tóc còn xanh và khi nằm xuống mang trong người những hoài bão, những ước mơ và khát vọng, khát vọng sống trong hòa bình, độc lập và tự do, họ là những chàng trai, cô gái đến từ khắp mọi miền của Tổ quốc, trong số đó có những chàng sinh viên xếp bút nghiên, các anh cầm súng tiến thẳng vào mặt trận theo tiếng gọi thiêng liêng của Tổ quốc và có những người đã anh dũng chiến đấu, nằm lại với mảnh đất này không một nấm mồ, không một tấm bia, không một dòng địa chỉ, vĩnh viễn yên nghỉ tại mảnh đất Thành cổ mà không còn được về với quê hương, xóm làng, gia đình, người thân, bạn bè mình nữa, để cho đến tận bây giờ còn rất nhiều bà mẹ, tóc đã bạc, mắt đã mờ mà ngày đêm vẫn ngóng tin con, nghe một tiếng động khẽ thôi vẫn ngỡ các anh về với mẹ nhưng các anh không về với mẹ cha nữa, bởi các anh đã hóa vào lòng đất.
Trong số hàng ngàn chiến sĩ đã hy sinh trong cuộc chiến 81 ngày đêm ở thị xã và Thành cổ Quảng Trị, có rất nhiều học sinh, sinh viên của các trường miền Bắc. Họ đã xếp bút nghiên lên đường chiến đấu theo tiếng gọi thiêng liêng của Tổ quốc. Trong đó có liệt sỹ Lê Văn Huỳnh, quê xã Lê Lợi, huyện Kiến Xương, tỉnh Thái Bình mà di vật của anh được tìm thấy đang được trưng bày tại nhà bảo tàng Thành cổ Quảng Trị. Anh Lê Văn Huỳnh khi đó là sinh viên năm thứ 4 trường ĐHXD Hà Nội, có vợ là Đặng Thị Xơ (cùng quê với anh). Sau khi cưới vợ được 6 ngày, chưa kịp có con thì tháng 5/1972 anh đã theo lệnh Tổng động viên vào tham gia chiến đấu ở chiến trường Quảng Trị. Đầu tháng 9/1972 anh nhận được lệnh làm nhiệm vụ đưa hàng tiếp tế qua sông Thạch Hãn. Như biết chắc rằng rồi đây mình sẽ hy sinh, anh đã bình thản làm cho mình một tấm bia bằng tôn ghi rõ họ tên, ngày, tháng, năm sinh, quê quán của anh. Sau đó anh viết thư vĩnh biệt gửi về cho gia đình. Thư anh viết rất xúc động, đầy trách nhiệm trước gia đình và Tổ quốc. Thư có đoạn viết:
Quảng Trị, ngày 11/9/1972.
Toàn gia đình kính thương!
Hôm nay, con ngồi đây biên vài dòng chữ cuối cùng phòng khi đã đi nghiên cứu bí mật trong lòng đất thì gia đình khỏi thấy đó là điều đột ngột.
Mẹ kính mến!
Lớn lên trong tay mẹ từ khi còn trứng nước, chưa đền đáp được công ơn to lớn đó của mẹ thì đứa con út của mẹ đã phải đi thăm bố con rồi. Thư này đến tay mẹ chắc mẹ buồn lắm. Lòng mang nặng đẻ đau, giọt máu đào hơn ao nước lã, lá vàng còn ở trên cây, lá xanh rụng xuống trời ơi hỡi trời. Con của mẹ đã đi xa để lại cho mẹ nỗi buồn nhất trên đời. Con rất hiểu đời mẹ đã khổ nhiều, nay bao hy vọng nuôi con khôn lớn, song vì đất nước có chiến tranh, thì mẹ ơi! hãy lau nước mắt cho đời trẻ lâu, sống đến ngày đón mừng chiến thắng. Con đi, mẹ ở lại trăm tuổi bạc đầu, xem như con lúc nào cũng nằm bên mẹ, mẹ đừng buồn cho linh hồn con được thoải mái bay đi. Bố con đã đi xa để lại cho mẹ biết bao khó nhọc, nay con đã đến ngày khôn lớn thì… Thôi nhé mẹ đừng buồn, coi như con đã sống trọn đời cho Tổ quốc mai sau.
Đoạn thư sau anh viết cho người vợ mới cưới của mình.
"Em yêu thương!
Anh biết, em sẽ không đọc nổi lá thư này vì biết bao nỗi buồn đang đè nặng lên tấm thân người con gái trẻ tuổi như em. Nhưng em ơi hãy bình tĩnh lại và làm theo lời anh căn dặn, còn ngày anh đi xa là ngày anh đề ngoài phong bì mà nhờ bạn anh gửi giúp. Em sẽ đọc thư này cho mọi người trong gia đình nghe trong buổi lễ truy điệu anh. Cho anh gửi lời chúc sức khoẻ tất cả những ai quen thuộc trên quê hương trong buổi lễ truy điệu lịch sử này. Thôi nhé em đừng buồn, khi được sống trong hoà bình hãy nhớ tới lòng anh."
Đoạn thư tiếp theo anh viết cho bố mẹ vợ:
"Thầy mẹ kính mến!
Con mong thầy mẹ đừng buồn nhiều, mạnh khoẻ cho đời mãi mãi kéo dài đón mừng ngày thống nhất. Thầy mẹ ạ! Chúng con sống với nhau chẳng được bao lâu, thì nay đã… Chắc em nó buồn lắm, thầy mẹ động viên em thay con. Theo con, đời em còn trẻ lắm, nếu ai người ta thông cảm thầy mẹ động viên em nó nên đi thêm bước nữa. Cứ ngày này, thầy mẹ hãy nhớ tới con. Thôi tất cả những gì đã qua là vào dĩ vãng, ra đi con mong thầy mẹ khoẻ, sống lâu mãi mãi. Cho con gửi lời chào bà, các cậu và họ hàng thân thuộc”.
Sau khi hoàn thành bức thư, đúng 3 tháng 20 ngày sau, tức ngày 02/01/1973 anh Lê Văn Huỳnh đã anh dũng hi sinh khi đang làm nhiệm vụ. Vào năm 2002, hài cốt của anh đã được tìm thấy bên dòng sông Thạch Hãn ở thôn Thượng Phước, xã Triệu Thượng, huyện Triệu Phong và được đưa ra an táng tại quê nhà. Chị Đặng Thị Xơ vẫn ở vậy ngày đêm thờ chồng, hương khói cho anh….
Đoàn Tỉnh ủy - HĐND - UBND - Ủy ban MTTQ tỉnh Điện Biên tưởng niệm các anh hùng,
liệt sỹ đã chiến đấu anh dũng, hy sinh tại Thành cổ Quảng Trị.
Kể đến đây, giọng chị thuyết minh trùng hẳn xuống, một không khí trầm hùng, yên lặng đến khó tả, lặng hướng ánh mắt nhìn về phía xa như mong ngóng, chờ đợi. Còn các thành viên trong đoàn thì dâng trào niềm xúc động, khắc khoải, bồi hồi không ai còn có thể cầm nổi những giọt nước mắt tuôn trào, nức nở….
Hướng đôi mắt trầm buồn về Đài tưởng niệm, Đoàn chúng tôi mỗi người một tâm trạng, nhưng tôi tin rằng: Tôi và các thành viên trong đoàn đều thấu hiểu sự hy sinh to lớn của bao lớp người đi trước đã chiến đấu anh dũng, hy sinh vì độc lập, vì tự do của Tổ quốc để cho chúng tôi có cuộc sống hạnh phúc ngày hôm nay. Chúng tôi nguyện sẽ không ngừng học tập, nâng cao tinh thần trách nhiệm trong công tác, tiếp tục phấn đấu, rèn luyện không ngừng để góp sức mình vào xây dựng Tổ quốc giàu mạnh không phụ lòng mong đợi của các anh.
Rời Thành cổ Quảng trị, Đoàn chúng tôi lên xe, tiếp tục cuộc hành trình nhưng không khí bao trùm trên xe các thành viên của Đoàn một cách trầm lặng, lưu luyến. Những lời thuyết minh, những trang ảnh, những thuớc phim, những hiện vật minh chứng cho sự khốc liệt của chiến tranh và còn đó những hình ảnh chiến đấu anh dũng của các chiến sỹ ta vẫn nguyên vẹn trong tâm trí chúng tôi./.
Nguyễn Quang Lâm - Phó Chánh Văn phòng HĐND tỉnh Điện Biên