Hệ thống văn bản quy phạm pháp luật của chính quyền địa phương có 06 hình thức văn bản
(1) Nghị quyết của Hội đồng nhân dân cấp tỉnh; (2) Quyết định của Ủy ban nhân dân cấp tỉnh; (3) Quyết định của Chủ tịch Ủy ban nhân dân cấp tỉnh; (4) Văn bản quy phạm pháp luật của chính quyền địa phương ở đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt; (5) Nghị quyết của Hội đồng nhân dân cấp xã; (6) Quyết định của Ủy ban nhân dân cấp xã.
Luật đã bỏ thẩm quyền ban hành VBQPPL của chính quyền cấp huyện để phù hợp với Nghị quyết sửa đổi Hiến pháp và Luật Tổ chức chính quyền địa phương; bổ sung thẩm quyền ban hành VBQPPL của chính quyền cấp xã để phù hợp với mô hình chính quyền địa phương 02 cấp; bổ sung thẩm quyền ban hành VBQPPL của Chủ tịch UBND cấp tỉnh cho phù hợp với yêu cầu và thực tiễn chỉ đạo, điều hành.
Bỏ quy định về việc lập đề nghị xây dựng nghị quyết của HĐND cấp tỉnh
Luật năm 2025 không quy định việc thực hiện quy trình xây dựng chính sách, lập đề nghị xây dựng nghị quyết của HĐND cấp tỉnh. Đây cũng là điểm mới cơ bản của Luật Ban hành VBQPPL để rút ngắn quy trình xây dựng văn bản quy phạm pháp luật của chính quyền địa phương, bảo đảm đáp ứng yêu cầu của thực tiễn biến động nhanh, phức tạp tại địa phương, đồng thời cũng phù hợp với mô hình chính quyền địa phương 2 cấp.
Tuy nhiên, trong hồ sơ dự thảo Nghị quyết của Hội đồng nhân dân cấp tỉnh để lấy ý kiến, phản biện xã hội vẫn bao gồm Báo cáo đánh giá tác động của chính sách trong trường hợp soạn thảo nghị quyết quy định tại điểm d khoản 1 Điều 21 của Luật (thực hiện thí điểm các chính sách theo quy định của Luật Tổ chức chính quyền địa phương).
Lấy ý kiến phản biện xã hội, ý kiến góp ý dự thảo VBQPPL
Luật năm 2025, Nghị định số 78/2025/NĐ-CP có nhiều quy định mới về lấy ý kiến phản biện xã hội của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam cấp tỉnh và các tổ chức chính trị - xã hội; lấy ý kiến góp ý đối với dự thảo VBQPPL:
- Về phản biện xã hội: Luật năm 2025 và Nghị định số 78/2025/NĐ-CP quy định cụ thể hơn về phản biện xã hội đối với văn bản của chính quyền địa phương nhằm nâng cao chất lượng của công tác này trên thực tế, tăng cường vai trò của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các tổ chức chính trị xã hội trong quá trình soạn thảo VBQPPL. Theo đó, quy định rõ trách nhiệm phản biện xã hội của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam; trách nhiệm gửi hồ sơ, cử đại diện tham gia cuộc họp phản biện xã hội của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam khi được đề nghị, tổng hợp, nghiên cứu tiếp thu, giải trình các ý kiến góp ý, phản biện xã hội và hoàn thiện hồ sơ dự thảo văn bản của cơ quan chủ trì soạn thảo.
- Về lấy ý kiến góp ý dự thảo VBQPPL: Luật năm 2025 và Nghị định số 78/2025/NĐ-CP mở rộng các hình thức lấy ý kiến (rất linh hoạt, bao gồm lấy ý kiến bằng văn bản; thông qua hội nghị, phương tiện thông tin đại chúng hoặc hình thức phù hợp khác; thông qua việc đăng tải trên cổng hoặc trang thông tin điện tử), mở rộng đối tượng lấy ý kiến đối với dự thảo VBQPPL của chính quyền địa phương cấp tỉnh. Cụ thể: đối với VBQPPL của cấp tỉnh, quy định bắt buộc phải lấy ý kiến của 04 cơ quan: Sở Tài chính, Sở Nội vụ, Sở Tư pháp, Sở Khoa học và Công nghệ, đồng thời quy định rõ nội dung mà các Sở cần cho ý kiến, theo đó, Sở Tài chính có ý kiến về nguồn tài chính; Sở Nội vụ có ý kiến về việc phân cấp, thực hiện nhiệm vụ, quyền hạn được phân cấp và nguồn nhân lực; Sở Tư pháp có ý kiến về tính hợp hiến, tính hợp pháp và tính thống nhất với hệ thống pháp luật. Sở Khoa học và Công nghệ có ý kiến về việc ứng dụng, thúc đẩy phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số. Đối với VBQPPL của chính quyền địa phương cấp xã, đối tượng lấy ý kiến chỉ bao gồm đối tượng chịu sự tác động trực tiếp của dự thảo; cơ quan, tổ chức, cá nhân khác có liên quan.
Nghị định số 78/2025/NĐ-CP quy định rõ thời hạn các cơ quan, tổ chức có trách nhiệm góp ý VBQPPL của chính quyền địa phương (trong thời hạn 10 ngày đối với dự thảo nghị quyết của HĐND cấp tỉnh, trong thời hạn 07 ngày đối với dự thảo quyết định của UBND cấp tỉnh, Chủ tịch UBND cấp tỉnh; đối với VBQPPL ban hành theo trình tự, thủ tục rút gọn là 03 ngày kể từ ngày nhận được đề nghị góp ý kiến).
Nghị định số 78/2025/NĐ-CP cũng quy định rõ thời gian đăng tải dự thảo VBQPPL của chính quyền địa phương cấp tỉnh để lấy ý kiến (ít nhất 10 ngày) và thời gian đăng tải bản tổng hợp ý kiến, tiếp thu, giải trình ý kiến góp ý đối với dự thảo văn bản (ít nhất 30 ngày).
Nghị định số 78/2025/NĐ-CP bổ sung thêm quy định về trách nhiệm tham gia ý kiến của UBND đối với dự thảo nghị quyết không do Ủy ban nhân dân cấp tỉnh trình, trong đó cần lưu ý về thời hạn: chậm nhất là 25 ngày trước ngày khai mạc kỳ họp Hội đồng nhân dân, cơ quan, tổ chức trình dự thảo nghị quyết phải gửi tờ trình, dự thảo nghị quyết và các tài liệu có liên quan đến Ủy ban nhân dân để tham gia ý kiến; chậm nhất là 20 ngày trước ngày khai mạc kỳ họp Hội đồng nhân dân, Ủy ban nhân dân phải gửi ý kiến bằng văn bản đến cơ quan, tổ chức trình dự thảo nghị quyết.
Quốc hội biểu quyết thông qua Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật số 64/2025/QH15
Về trách nhiệm báo cáo, xin ý kiến các cơ quan có thẩm quyền của Đảng
Điều 67 Luật năm 2025 quy định về trách nhiệm xin ý kiến các cơ quan có thẩm quyền của Đảng, theo đó, cơ quan, tổ chức, người có thẩm quyền trong công tác xây dựng pháp luật có trách nhiệm báo cáo, xin ý kiến cơ quan có thẩm quyền theo quy định của Đảng. Luật quy định nguyên tắc, còn việc báo cáo, xin ý kiến các cơ quan có thẩm quyền của Đảng được thực hiện theo quy định của Đảng, quy chế nội bộ của các cơ quan.
Hiện nay, thực hiện nhiệm vụ được giao tại Nghị quyết số 10/NQ-CP ngày 13/01/2025 của Chính phủ ban hành Chương trình hành động của Chính phủ thực hiện Quy định số 178-QĐ/TW ngày 27/6/2024 của Bộ Chính trị về kiểm soát quyền lực, phòng, chống tham nhũng, tiêu cực trong công tác xây dựng pháp luật, Bộ Tư pháp đang phối hợp với các cơ quan, tổ chức, chuyên gia, nhà khoa học xây dựng dự thảo Quyết định của Thủ tướng Chính phủ hướng dẫn trách nhiệm, quy trình xin ý kiến các cơ quan có thẩm quyền của Đảng về nội dung văn bản quy phạm pháp luật, dự kiến ban hành tháng 12/2025.
Bổ sung quy định hướng dẫn áp dụng văn bản quy phạm pháp luật dưới luật
Điều 61 Luật năm 2025 có quy định về hướng dẫn áp dụng pháp luật nhằm bảo đảm sức sống của pháp luật thay vì thường xuyên thay đổi pháp luật, bao gồm cả VBQPPL của chính quyền địa phương, được thực hiện như sau: cơ quan, người có thẩm quyền ban hành VBQPPL của chính quyền địa phương xem xét, hướng dẫn áp dụng đối với văn bản do mình ban hành bằng văn bản hành chính, trên cơ sở đề nghị của cơ quan, tổ chức, cá nhân, việc hướng dẫn áp dụng VBQPPL được thực hiện theo các trường hợp, nguyên tắc, tiêu chí tương tự như giải thích Hiến pháp, luật, pháp lệnh, nghị quyết quy định tại khoản 1 và khoản 2 Điều 60 của Luật năm 2025.
Theo đó, việc hướng dẫn được thực hiện trong các trường hợp sau đây: (1) Có cách hiểu khác nhau về quy định của văn bản; (2) Chưa thống nhất việc áp dụng các văn bản. Đồng thời phải bảo đảm 04 nguyên tắc, tiêu chí: (1) Phù hợp với nghĩa phổ thông của từ ngữ sử dụng trong văn bản quy phạm pháp luật đó; (2) Căn cứ vào quá trình xây dựng nội dung liên quan đến quy định cần giải thích; (3) Phù hợp với quan điểm chỉ đạo, mục đích, tinh thần ban hành văn bản; (4) Bảo đảm tính thống nhất trong hệ thống pháp luật. Ngoài ra, việc hướng dẫn không được làm thay đổi nội dung quy định được hướng dẫn, không được đặt ra quy định mới và phải được đăng tải trên cổng thông tin điện tử của cơ quan ban hành văn bản hướng dẫn.
Với các quy định về hướng dẫn áp dụng VBQPPL như Luật năm 2025 sẽ giúp xử lý nhanh các vấn đề thực tiễn và không tốn kém chi phí, nhân lực để sửa đổi, bổ sung VBQPPL./.
Bài, ảnh: Cát Tường