ĐIỀU KIỆN TỰ NHIÊN - XÃ HỘI TỈNH ĐIỆN BIÊN
1. Vị trí địa lý, diện tích tự nhiên tỉnh Điện Biên
Điện Biên là tỉnh biên giới thuộc vùng Tây Bắc của Tổ quốc, có tọa độ địa lý 20o54’ - 22o33’ vĩ độ Bắc và 102o10’ - 103o36’ kinh độ Đông, có tổng diện tích tự nhiên 9.539,92km2. Trung tâm tỉnh lỵ là phường Điện Biên Phủ và phường Mường Thanh, nằm cách Thủ đô Hà Nội 504 km về phía Tây.
Tỉnh Điện Biên có vị trí địa lý: phía Đông và Đông Bắc giáp tỉnh Sơn La, phía Bắc giáp tỉnh Lai Châu, phía Tây Bắc giáp tỉnh Vân Nam (Trung Quốc), phía Tây và Tây Nam giáp hai tỉnh Bắc Lào là Phông Sa Ly và Luông Pha Băng của nước CHDCND Lào. Điện Biên có đường giao thông đi các tỉnh Bắc Lào và tỉnh Vân Nam của Trung Quốc, có đường hàng không từ Điện Biên Phủ đi Hà Nội.
Điện Biên là tỉnh duy nhất có chung đường biên giới với 2 quốc gia Trung Quốc và Lào, trong đó biên giới với Lào dài 414,712 km và biên giới với Trung Quốc dài 40,861 km. Đây là điều kiện và cơ hội rất lớn để tỉnh Điện Biên đẩy mạnh thương mại quốc tế, tiến tới xây dựng khu vực này thành địa bàn trung chuyển chính trên tuyến đường xuyên Á phía Bắc, nối liền vùng Tây Bắc Việt Nam với khu vực Bắc Lào - Tây Nam Trung Quốc và Đông Bắc Mianma.
Tỉnh Điện Biên có vị trí đặc biệt quan trọng về quốc phòng, an ninh đối với Vùng Trung du miền núi phía Bắc và cả nước. Trong suốt chiều dài lịch sử của dân tộc Việt Nam, vùng Tây Bắc nói chung và tỉnh Điện Biên nói riêng luôn giữ vai trò là vị trí tiền đồn, là địa bàn chiến lược quan trọng trong phòng thủ đất nước. Các di tích lịch sử như: thành Bản Phủ, thành Tam Vạn, đặc biệt là di tích về Chiến thắng Điện Biên Phủ, trận chiến quyết định của quân và dân ta chống thực dân Pháp, buộc Pháp phải ký kết Hiệp định Giơnevơ lập lại hoà bình trên toàn miền Bắc nước ta, đã phản ánh vị trí quan trọng chiến lược của Điện Biên trong lịch sử dụng nước và giữ nước. (theo báo cáo quy hoạch tỉnh)
2. Địa hình
Điện Biên có địa hình rất phức tạp, được cấu tạo bởi những dãy núi chạy dài theo hướng Tây Bắc - Đông Nam. Cao độ biến đổi từ 200-1.800m. Trên 70% diện tích tự nhiên của tỉnh có độ dốc lớn hơn 25%. Địa hình có hướng thấp dần từ Bắc xuống Nam và nghiêng dần từ Tây sang Đông. Phía biên giới Việt Lào có đỉnh Pu Đen Đinh1.886m và Phu Can Ke 1.589m. Xen kẽ giữa núi cao là những thung lũng sâu và hẹp, trong đó đáng kể là thung lũng Mường Thanh có diện tích 15.000 ha.
Do chịu ảnh hưởng của những hoạt động kiến tạo nên địa hình của Điện Biên rất phức tạp. Cấu trúc địa hình núi cao là phổ biến và chiếm phần lớn diện tích đất tự nhiên toàn tỉnh. Núi ở đây bị bào mòn mạnh tạo thành những bán bình nguyên rộng lớn như A Pa Chải (H. Mường Nhé cũ), Tả Phình (H. Tủa Chùa cũ). Ngoài ra còn có dạng địa hình thung lũng, sông, suối, thềm bãi bồi, nón phóng vật, sườn tích, hang động Castơ, mô sụt võng...phân bố rộng khắp trên địa bàn tỉnh với diện tích nhỏ hẹp. Bao gồm 3 loại địa hình sau:
- Địa hình núi cao và núi cao trung bình: Núi cao trung bình, cao độ phổ biến 100-1500m chiếm diện tích lớn nhất tập trung ở phía Bắc, độ dốc trung bình 20-25%, bị chia cắt sâu và ngang. Núi cao 1.500- trên 2.000m chiếm diện tích nhỏ, bao gồm những dãy núi riêng biệt như dãy Việt - Lào, Pa Sam Cáp hoặc các bậc địa hình kế cận dãy Hoàng Liên Sơn, dãy núi Việt Trung.
- Địa hình đồi bát úp: Được hình thành bởi dãy đồi hoặc nhóm đồi riêng biệt ởdạng bát úp. Cao độ trung bình 600-1.000m tập trung chủ yếu ở phía Nam và ven vùng lòng chảo Điện Biên, độ dốc trung bình 10- 20%, phù hợp với cây công nghiệp.
- Địa hình thung lũng: Nằm xen các dãy núi và cao nguyên, được hình thành chủ yếu do quá trình bồi tụ. Cao độ nhỏ hơn 500m, độ dốc trung bình nhỏ hơn 10%, tương đối bằng phẳng như thung lũng Điện biên, Tuần Giáo, Mường Chà.
3. Khí hậu
Điện Biên thuộc vùng khí hậu nhiệt đới gió mùa núi cao. Trong năm có hai mùa rõ rệt. Mùa đông tương đối lạnh, ít mưa và sương muối vừa, kéo dài từ tháng 11 đến tháng 3 năm sau. Mùa hạ từ tháng 4 đến tháng 10: nóng, mưa nhiều với các đặc tính diễn biến bất thường, phân hoá đa dạng. Khu vực chịu ảnh hưởng vừa của gió Tây Nam khô nóng, ít chịu ảnh hưởng của bão.
- Nhiệt độ: Nhiệt độ trung bình năm 20-220C, nhiệt độ cao nhất 38-420C. Nhiệt độ thấp nhất nhất 2-50C tại khu vực cột mốc số 0 huyện Mường Nhé, tháng lạnh nhất vào tháng 1 (phổ biến từ 9-12oC). Các tháng có nhiệt độ trung bình < 20ºC (phổ biến từ tháng 11- tháng 3), các tháng có nhiệt độ trung bình >25ºC (phổ biến từ tháng 5 - tháng 9) và chỉ xẩy ra ở những khu vực có cao độ <500 m.
- Mưa: Lượng mưa trung bình hàng năm khoảng: 1.700 mm-2.500 mm, mưa tập trung theo mùa. Mùa mưa, lượng mưa chiếm khoảng 75%-80% tổng lượng mưa cả năm, mùa khô kéo dài từ tháng 10 năm trước đến tháng 4 năm sau. Mưa đá thường xuất hiện vào cuối mùa khô tháng 3, 4.
- Gió: Yếu tố gió phụ thuộc vào địa hình rất nhiều song nhìn chung có 3 hướng gió chính: Gió Đông Nam, gió mùa Đông Bắc và gió Tây Nam. Gió mùa Đông Bắc xuất hiện từ tháng 10 - tháng 3 năm sau, gió Lào thường xuất hiện từ tháng 3 - tháng 5. Vận tốc gió trung bình từ 1-1,9m/s, tốc độ gió lớn nhất 40m/s.
- Độ ẩm không khí: Độ ẩm trung bình cả năm: 84%-88%, tháng có độ ẩm tương đối cao nhất 87% - 90% (tháng 7). Tháng có độ ẩm tương đối thấp nhất 75%-85% (tháng 3).
- Nắng: Số giờ nắng trung bình cả năm:1.962 giờ -1.986 giờ.
- Các hiện tượng thời tiết đáng chú ý: Sương muối xuất hiện từ 1-3 ngày trong năm. Gió Tây Nam khô nóng xuất hiện vào tháng 5, 6 theo đợt vài ba ngày. Tổng số ngày xuất hiện trong năm khoảng 15-18 ngày. Mưa đá cũng thường xuất hiện vào khoảng cuối mùa khô tháng 3, 4.
4. Dân tộc
Trên địa bàn tỉnh Điện Biên hiện có 19 dân tộc sinh sống, trong đó: Dân tộc Mông chiếm 38,12%; dân tộc Thái 35,69%; dân tộc Kinh 17,38% phân bố tại 45 xã, phường trên địa bàn tỉnh; dân tộc Khơ Mú, chiếm 3,30%; Dân tộc Dao chiếm 1,11% ; Dân tộc Kháng chiếm 0,87% dân số toàn tỉnh. Với 19 dân tộc anh em cùng chung sống, tỉnh Điện Biên có một kho tàng di sản văn hóa, cả vật thể và phi vật thể vô cùng đặc sắc.
5. Dân số
Dân số trung bình tỉnh Điện Biên năm 2024 sơ bộ 656.706
người, tăng 1,63% so với năm 2023 (10.524 người); trong đó: dân số thành thị
99.841 người, chiếm 15,20%; dân số nông thôn 556.865 người, chiếm 84,80%; dân số
nam 333.500 người, chiếm 50,78%; dân số nữ 323.206 người, chiếm 49,22%
(theo Niên giám Thống
kê tỉnh Điện Biên 2024)
6. Tiềm năng du lịch
Điện Biên có nhiều di tích lịch sử gắn với công cuộc dựng nước và giữ nước của dân tộc, tiêu biểu là các di tích như: Tháp Mường Luân, Thành Tam Vạn, Thành Bản Phủ, Đền thờ Hoàng Công Chất...đặc biệt là Quần thể di tích chiến thắng lịch sử Điện Biên Phủ "Lừng lẫy năm châu, chấn động địa cầu". Cùng với đó là các vùng sinh thái tự nhiên khá lớn như: Hồ Pa Khoang, khu bảo tồn thiên nhiên Mường Nhé, rừng Mường Phăng, động Pa Thơm, hang Thẩm Púa, các điểm suối khoáng U Va, Hua Pe (Điện Biên), bản Sáng (Tuần Giáo), hồ thủy điện Sơn La... Đây là những tiềm năng quý để khai thác và phát triển dịch vụ du lịch.
Điện Biên còn là nơi hội tụ và sinh sống của 19 dân tộc anh em. Mỗi dân tộc đều có những nét văn hóa đặc trưng riêng, gồm cả văn hoá vật thể và văn hoá phi vật thể; những thiết chế văn hóa xã hội truyền thống của từng dân tộc như: thiết chế Bản mường của người Thái dựa trên lãnh thổ công, thiết chế dòng họ của người H’Mông...; những phong tục tập quán trong sản xuất, sinh hoạt và trong tín ngưỡng, hội hè của mỗi dân tộc, cùng với những món ăn đặc sản mang đậm nét của vùng cao Tây Bắc... là những tiềm năng lợi thế trong phát triển du lịch nhân văn rất hấp dẫn đối với du khách, nhất là du khách quốc tế. Thêm vào đó, sự mến khách và lòng nhiệt thành của con người Điện Biên cũng là nền tảng vững chắc cho ngành du lịch phát triển.
Trong những năm qua, được sự quan tâm lãnh đạo, chỉ đạo của Đảng và đầu tư của Nhà nước, sự phối hợp giúp đỡ của các Bộ, ban, ngành và các địa phương, hoạt động du lịch trên địa bàn tỉnh có bước phát triển tích cực. Công tác xây dựng quy hoạch, ban hành các chương trình, đề án phát triển du lịch được chú trọng triển khai thực hiện. Việc đầu tư phát triển kết cấu hạ tầng, sản phẩm du lịch từng bước đáp ứng nhu cầu tham quan, tìm hiểu của khách du lịch trong nước và quốc tế. Các loại hình du lịch được định hình cụ thể như Du lịch lịch sử – văn hóa; Du lịch sinh thái, cảnh quan thiên nhiên... Các khu, điểm di tích lịch sử được trùng tu, tôn tạo; các thiết chế văn hóa, cơ sở lưu trú du lịch được đầu tư … là điều kiện thuận lợi để tỉnh tổ chức các sự kiện chính trị, kinh tế, xã hội gắn với các hoạt động quảng bá và phát triển du lịch, góp phần nâng cao tỷ trọng lĩnh vực dịch vụ du lịch trong cơ cấu kinh tế của tỉnh. (nguồn: svhttdl.dienbien.gov.vn)
Tiềm năng du lịch nổi bật của Điện Biên như:
- Di tích lịch sử Quốc gia đặc biệt Chiến trường Điện Biên Phủ: Là một trong những di tích quan trọng hàng đầu của Việt Nam, có tiềm năng phát triển thành một trong những Khu du lịch trải nghiệm Văn hóa lịch sử hấp dẫn nhất Việt Nam và đạt tầm cỡ quốc tế.
- Cảnh quan thiên nhiên hoang sơ; quần thể núi non hùng vĩ, địa hình hiểm trở tạo ra cảnh quan phong phú và đa dạng là điều kiện lý tưởng để phát triển các khu, điểm du lịch sinh thái, đặc biệt Điện Biên có nhiều hang động, nguồn nước khoáng và hồ nước tạo thành nguồn tài nguyên du lịch thiên nhiên phong phú như: Hồ Pá Khoang; Hồ Pe Luông; Động Pa Thơm; Nước khoáng nóng Uva, Hua Pe; Khu bảo tồn thiên nhiên Mường Nhé, Mường Toong; Đèo Pha Đin;…
- Với 19 dân tộc sinh sống trên địa bàn với nhiều lễ hội truyền thống mang đặc trưng riêng; bản sắc văn hóa của các dân tộc vùng núi Tây Bắc còn tương đối nguyên vẹn, ít bị tác động, đặc biệt là các giá trị văn hóa truyền thống cộng đồng dân tộc thiểu số, là điều kiện phát triển du lịch công đồng, du lịch văn hóa…